Υπαπαντή: Οδός Θείας Παιδαγωγίας!

Η ανάδειξη της θείας Λειτουργίας ως κορυφαίας στιγμής , όχι μόνον της λατρευτικής ζωής της Εκκλησίας μας, αλλά, ουσιαστικά, ολόκληρης της Ορθόδοξης πνευματικής ζωής έχει και μια …παρενέργεια: Εξασθενίζει στη συνείδηση των πιστών τη σημασία των άλλων ακολουθιών (όρθρου, εσπερινού κ.λπ.), με αποτέλεσμα πολλοί να στερούνται θησαυρούς υμνολογίας, αλλά και πολύτιμα στοιχεία κατήχησης, που πηγάζουν από τις εορτές του χρόνου.

Ενδεικτικό στοιχείο του διπλού αυτού θησαυρού αποτελούν οι καταβασίες του όρθρου αυτής της Κυριακής, οι οποίες σχετίζονται με την Υπαπαντή του Χριστού.

Η Υπαπαντή, πέραν από τη σημασία της ως δεσποτικής εορτής, θα μπορούσε να αποτελεί και ημέρα εορτασμού της χριστιανικής παιδαγωγίας. Η παράδοση του μικρού Χριστού στα χέρια του γέροντα Συμεών θα μπορούσε να απεικονίζει την παράδοση του κάθε νέου μέλους τής Εκκλησίας στους κόλπους της Ορθόδοξης πνευματικότητας, αλλά και την ένταξή του σε ένα ευρύτερο όραμα, εκείνο της προετοιμασίας του κόσμου για την επερχόμενη Βασιλεία του Θεού. Κατά την Εβραϊκή παράδοση, κάθε αρσενικό παιδί ήταν ένας εν δυνάμει Μεσσίας. Κάτι παρόμοιο δεν συμβαίνει και κατά τη Βάφτιση του κάθε παιδιού; Δεν είναι ο νεοφώτιστος η ή νεοφώτιστη εν δυνάμει άγιος ή αγία;

Οι καταβασίες αναδεικνύουν ξανά το μυστήριο της Θείας Οικονομίας, και ιδιαίτερα τον θαυμαστό τρόπο της παρθενίας της Παναγίας μας πριν αλλά και μετά την Γέννηση του Ιησού. Ας τις προσέξουμε και ας ωφεληθούμε από τον υπέροχο ποιητικό λόγο και τον βαθύ θεολογικό του συμβολισμό:

Ωδή α’

«Χέρσον ἀβυσσοτόκον πέδον ἥλιος, ἐπεπόλευσέ ποτε, ὡσεὶ τεῖχος γὰρ ἐπάγη, ἑκατέρωθεν ὕδωρ, λαῷ πεζοποντοποροῦντι, καὶ θεαρέστως μέλποντι. ᾌσωμεν τῷ Κυρίῳ, ἐνδόξως γὰρ δεδόξασται».

Μετάφραση

«Στο στερεό βυθό, που κρατεί τα ύδατα της αβύσσου, άπλωσε κάποτε τις ακτίνες του ο ήλιος. Διότι (κατά την διάβαση της Ερυθράς Θαλάσσης) το νερό σαν τείχος υψώθηκε δεξιά κι αριστερά, ώστε να περάσει ο λαός (του Ισραήλ) πεζός, δοξάζοντας τον Θεό: Έτσι και εμείς, ας υμνήσουμε τον Κύριο για τη μεγάλη Του δόξα».

Θα αναρωτηθεί κανείς, πώς σχετίζεται η διάβαση της Ερυθράς Θαλάσσης με την Υπαπαντή. Είναι όμως ακριβώς αυτό το γεγονός που παραπέμπει ευθέως στην αειπαρθενία της Θεοτόκου. Η Ερυθρά Θάλασσα άνοιξε μόνον για να διέλθει ο λαός του Θεού και κατόπιν επανήλθε στην προηγούμενη κατάσταση. Έτσι και η Παναγία γέννησε τον Χριστό και κατόπιν αποκαταστάθηκε η παρθενία της.
Ωδή γ’

«Τὸ στερέωμα, τῶν ἐπὶ σοὶ πεποιθότων, στερέωσον Κύριε τὴν Ἐκκλησίαν,

ἣν ἐκτήσω, τῷ τιμίῳ σου αἵματι».

Μετάφραση

«Εσύ Κύριε, ως στήριγμα εκείνων που Σε εμπιστεύτηκαν, σου ζητούμε να στηρίξεις την Εκκλησία, την οποίαν έκανες δική Σου με το τίμιο αίμα Σου».

Ο νους του υμνωδού τρέχει από την Υπαπαντή στη Σταύρωση. Σήμερα έχει ενώπιον του ένα βρέφος. Βρίσκεται μπροστά στο ξεκίνημα του σχεδίου για τη σωτηρία του ανθρώπινου γένους. Συγχρόνως όμως γεφυρώνει τον χρόνο και βρίσκεται στην ολοκλήρωση του, στον Γολγοθά. Αφορμή είναι η προφητεία του γέροντος Συμεών προς την Παναγία: «Ρομφαία θα διαπεράσει την καρδιά σου» (Λουκ. 2, 35). Σήμερα είναι μέρα χαρμόσυνη, μέρα δοξολογίας. Σήμερα όμως ξεκινά και μια διαδρομή θυσίας.

Ωδή δ’

«Ἐκάλυψεν οὐρανούς, ἡ ἀρετή σου Χριστέ, τῆς κιβωτοῦ γὰρ προελθών,τοῦ ἁγιάσματός σου, τῆς ἀφθόρου Μητρός, ἐν τῷ ναῷ τῆς δόξης σου, ὤφθης ὡς βρέφος, ἀγκαλοφορούμενος, καὶ ἐπληρώθη τὰ πάντα τῆς σῆς αἰνέσεως».
Μετάφραση

«Χριστέ, η αγιότητά Σου γέμισε τους ουρανούς από θαυμασμό αλλά και απορία. Διότι, εσύ, αφού γεννήθηκες από την αειπάρθενο Μητέρα σου, που σας κιβωτός προστάτεψε το πανάγιο σώμα Σου, παρουσιάστηκες στην αγκαλιά της ως βρέφος στο ναό της δικής Σου δόξας. Γέμισαν τα σύμπαντα από δοξολογία προς Εσένα».

Απορεί ο υμνωδός με κάτι εντελώς παράδοξο: Στον ναό που ανήκει στον Θεό προσέρχεται ο ίδιος ο Θεός ως βρέφος. Ακόμη ένας κρίκος στα θαυμάσια της φιλανθρωπίας του Δημιουργού. Από την κιβωτό της άφθορης μήτρας της Παναγίας, στην κιβωτό του ναού των Ιεροσολύμων. Από τότε, Εκείνος είναι που κυβερνά την κιβωτό της σωτήριας μας: Τη Εκκλησία. Και παράλληλα, Εκείνος είναι που παραλαμβάνει ως άλλος γέροντας Συμεών την κάθε νέα ύπαρξη, που μια μητρική αγκαλιά κρατεί, μέχρι να την παραδώσει στα χέρια Του, την ώρα της Βάπτισης.

Ωδή ε’

«Ὡς εἶδεν Ἡσαΐας συμβολικῶς, ἐν θρόνῳ ἐπῃρμένῳ Θεόν, ὑπ’ Ἀγγέλων δόξης δορυφορούμενον, ὢ τάλας! ἐβόα, ἐγώ, πρὸ γὰρ εἶδον σωματούμενον Θεόν, φωτὸς ἀνεσπέρου, καὶ εἰρήνης δεσπόζοντα».

Μετάφραση

«Όταν είδε ο Ησαΐας με συμβολική απεικόνιση τον Θεό σε υψωμένο θρόνο να περιστοιχίζεται από ένδοξους Αγγέλους, εκραύγαζε: ‘’Αν και ελεεινός, αξιώθηκα, πριν την έλευση του Μεσσία, να δω τον Θεό με ανθρώπινο σώμα, τον Κύριο του ανεσπέρου φωτός και της ειρήνης’’».
Στην Υπαπαντή, Συμεών και η προφήτιδα Άννα εντάσσονται στον κύκλο των Προφητών της Παλαιάς Διαθήκης. Ανήκουν σε όλους εκείνους τους ευσεβείς και πολύπαθους Προφήτες, που επί αιώνες αφυπνίζουν τον λαό και ανανεώνουν την προσδοκία της έλευσης του Μεσσία. Αυτό κάνει και τον υμνωδό να ανατρέχει στον μέγιστο των προφητών, τον Ησαΐα, και να μας υπενθυμίζει το όραμά του της περιγράφεται στο έκτο κεφάλαιο του βιβλίου του:  «Καὶ ἐγένετο τοῦ ἐνιαυτοῦ, οὗ ἀπέθανεν Ὀζίας ὁ βασιλεύς, εἶδον τὸν Κύριον καθήμενον ἐπὶ θρόνου ὑψηλοῦ καὶ ἐπῃρμένου, καὶ πλήρης ὁ οἶκος τῆς δόξης αὐτοῦ». Σήμερα εκπληρώνεται η προφητεία, σήμερα εκπληρώνεται και η προσδοκία όλων των δικαίων της παλαιάς Διαθήκης. Ο Ησαΐας είδε την ενσάρκωση συμβολικά. Έφτασε της η ώρα το σύμβολο του οράματος να δώσει τη θέση του στο απτό και πραγματικό: Όντως σαρκώθηκε ο Θεός. Όντως ο Θεός έγινε άνθρωπος. Και συγχρόνως, έμμεσα αλλά σαφέστατα, ο υμνωδός μας καλεί να μιμηθούμε την συντριβή του Ησαΐα και την επίγνωση όχι μόνον εκείνου, αλλά και κάθε ευσεβούς ανθρώπου της ανεπάρκειάς μας μπροστά στην άπειρη αγάπη του Κυρίου. Αν εκείνον οδηγεί το όραμα σε τέτοια συναίσθηση της αμαρτωλότητάς του, πόσο μάλλον το αληθινό γεγονός της σημερινής ημέρας πρέπει να οδηγήσει εμάς στην μετάνοια και την δοξολογία.
Ωδή στ’

«Ἐβόησέ σοι, ἰδὼν ὁ Πρέσβυς, τοῖς ὀφθαλμοῖς τὸ σωτήριον, ὃ λαοῖς ἐπέστη. Ἐκ Θεοῦ Χριστὲ σὺ Θεός μου».

Μετάφραση

«Αναφώνησε σε Σένα, ο Γέροντας Συμεών, όταν με τα μάτια του είδε τον σωτήρα που προορίσθηκε (από τον Θεό) για όλους τους λαούς, Συ είσαι, Χριστέ, ο Θεός μου, που από Θεό γεννήθηκε».

Εδώ ο Συμεών φαίνεται, όχι μόνον να προφητεύει, αλλά και να περιγράφει επιγραμματική το σύνολο του μυστηρίου: Ο μικρός Ιησούς είναι Θεός με μητέρα επίγειο, αλλά Πατέρα επουράνιο.

Ωδή ζ’

«Σὲ τὸν ἐν πυρὶ δροσίσαντα, Παῖδας θεολογήσαντας, καὶ Παρθένῳ, ἀκηράτῳ, ἐνοικήσαντα, Θεὸν Λόγον ὑμνοῦμεν, εὐσεβῶς μελῳδοῦντες. Εὐλογητὸς ὁ Θεός, ὁ τῶν Πατέρων ἡμῶν».

Μετάφραση

«Σε, που δρόσισες μέσα στη φωτιά μας Τρεις Παίδας, οι οποίοι ομολόγησαν τον Θεό και κατοίκησες μέσα στην αμόλυντη Παρθένα, Σε τον Θεόν Λόγον υμνούμεν, με ευσέβεια μελωδούντες, ευλογητός είσαι, Θεέ των Πατέρων μας».

Η παρουσία του γέροντα Συμεών ως προφήτου, κάνει τον υμνωδό να ταυτίσει τον Χριστό με τον Θεό της Παλαιάς Διαθήκης. Αυτή τη φορά ανατρέχει στους τρεις παίδες εν καμίνω, διήγηση που περιγράφεται στο βιβλίο του προφήτη Δανιήλ. Και πάλι υπάρχει ο παραλληλισμός της αφθαρσίας των παιδιών στο καμίνι με την αφθαρσία της μήτρας της παναγίας μας. μας ο Θεός των αρρήτων μυστηρίων στην Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Ίδιο το σχέδιο της ανθρώπινης σωτηρίας. Τότε, με σύμβολα και παρατυπώσεις, τώρα με τρόπο ορατό και αληθινό. Τον ίδιο Θεό υμνούμε. Την ίδια ευσέβεια αποδίδουμε με εκείνη των Πατέρων μας στον Θεό των πάντων.

Ωδή η’

«Ἀστέκτῳ πυρὶ ἑνωθέντες, οἱ θεοσεβείας προεστῶτες Νεανίαι, τῇ φλογὶ δὲ μὴ λωβηθέντες, θεῖον ὕμνον ἔμελπον. Εὐλογεῖτε πάντα τὰ ἔργα τὸν Κύριον καὶ ὑπερυψοῦτε εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας».

Μετάφραση

«Οι υπερασπιστές της ευσεβείας νέοι, ενωμένοι με την ασυγκράτητη φωτιά αλλά χωρίς να βλαφτούν από τη φλόγα, έψελναν ύμνους στο Θεό: ευλογείτε όλα τα δημιουργήματα τον Κύριο και υπέρμετρα δοξάζετε Αυτόν αιώνια».

Πρωταγωνιστής της ωδής αυτής είναι το πυρ, η φωτιά. Μια φωτιά όμως που δεν καίει, αλλά εξυμνεί τα μεγαλεία του Θεού. Σύμβολο του Θεού η φωτιά. Φωτιά όμως που δεν κατακαίει τους ευσεβείς. Ανάμνηση της άκαφτης βάτου που αντικρίζει ο Μωυσής στο όρος Χωρήβ. Οι Πατέρες μας μάς λένε πως ο Θεός ως φωτιά δεν κατακαίει, έκτος εάν ο άνθρωπος κατακλύζεται από τα φρύγανα της αμαρτίας. Να λοιπόν που η ευσέβεια των τριών παιδιών στο καμίνι μετάβαλε την αφόρητη θερμότητα σε δροσιά. Στην έκτη ωδή του Ακαθίστου Ύμνου, η Παναγία μας αποκαλείται «άφλεκτος βάτος». Είναι η αγιότητα της, που όταν την προσέγγισε το επουράνιο θείο πυρ της παρουσίας του Θεού, δεν βρέθηκε αμαρτία, ώστε να το καταστήσει επώδυνο, αλλά αγιότητα, που το κατέστησε δρόσο και ευλογία.

Ωδή θ΄

«Ἐν νόμου, σκιᾷ καὶ γράμματι, τύπον κατίδωμεν οἱ πιστοί, πᾶν ἄρσεν τὸ τὴν μήτραν διανοῖγον, ἅγιον Θεῷ, διὸ πρωτότοκον Λόγον, Πατρὸς ἀνάρχου Υἱόν, πρωτοτοκούμενον Μητρί, ἀπειράνδρῳ, μεγαλύνομεν».

Μετάφραση

«Ας αντικρύσουμε με σεβασμό Αυτόν που προεικόνιζε η αινιγματική γραφή του Νόμου δηλαδή πως κάθε αρσενικό βρέφος, που διανοίγει τη μήτρα αυτής που το γέννησε, είναι αφιερωμένο στον Θεό. Γι’ αυτό τον πρωτότοκο μονογενή Λόγο, Υιό Πατρός ανάρχου που πρωτότοκος και μονάκριβος γεννήθηκε από την Παρθένα Μαρία, ας δοξάσουμε».

Ο Μωσαϊκός Νόμος ορίζει πως κάθε αγόρι ανήκει στον Θεό. Έρχεται εδώ ο υμνωδός να υπονοήσει, πως ο συντάκτης του Νόμου Μωυσής προετοίμασε τους ανθρώπους για ένα Μεσσία, ο οποίος θα ανήκει στον Θεό, όχι ως πλάσμα αλλά ως Υιός. Αυτόν μας καλεί να δοξάσουμε. Όχι ένα καρπό ανθρωπίνου θελήματος, αλλά τον προαιώνιο πρωτότοκο Υιό και Λόγο του θεού, ο Οποίος εμφανίζεται ως πρωτότοκος υιός ανθρώπινης μητέρας, της οποία η αγιότητα την διατήρησε παρθένο. Ας το ξαναπούμε: Ο καθένας μας που αξιώθηκε τις δωρεές του Αγίου Βαπτίσματος καθίσταται κατά χάριν Υιός Θεού. Το ακατάληπτο μυστήριο της Θείας Οικονομίας μας αφορά προσωπικά. Και συγχρόνως, ως γονείς, μας καλεί σε βαθιά συνείδηση του μυστηρίου που καλούμαστε να διακονήσουμε στα πρόσωπα των παιδιών μας, των ζωντανών εικόνων του Θεού που Εκείνος μας εμπιστεύτηκε και που περιμένει να Του τα επιστρέψουμε έτοιμα να δεχτούν την δική Του πατρότητα. Λίγες οι δυνάμεις μας, πολλά τα λάθη μας, αλλά μεγάλη η μακροθυμία του Θεού που πάντοτε αναπληρώνει τα ελλείποντα.

Του Ηλία Λιαμή, δρ. Θεολογίας, καθηγητή μουσικής