Επειδή έτυχε πολλούς χριστιανούς να τους βρει ο θάνατος στην ξενιτειά, ανάμεσα σε αλλόθρησκους, ή στη θάλασσα από ναυάγια, ή σε ακατοίκητους απόκρημνους τόπους χωρίς να τους δει μάτι ανθρώπου, ή ακόμη γιατί ήταν φτωχοί και άποροι και έρημοι στον κόσμο και κανείς δεν φρόντισε για τα μνημόσυνά τους, και έφυγαν δίχως ακολουθία και ψαλμωδίες, από φιλανθρωπία κινούμενοι οι άγιοι Πατέρες όρισαν τα Ψυχοσάββατα. Έτσι όσοι τυχόν στερήθηκαν των νεκρώσιμων προσευχών και ακολουθιών μνημονεύονται μαζί με τους άλλους κεκοιμημένους αδελφούς σε ορισμένη μέρα, αφού είναι γνωστό πόσο μεγάλη ωφέλεια τους προξενεί ή μνημόνευση αυτή.

Ορίστηκε το Ψυχοσάββατο μια μέρα πριν από την Κυριακή της Απόκρεω όχι τυχαία. Επειδή η Κυριακή αυτή μας προβάλλει την Κρίση και τη Δευτέρα Παρουσία, έτσι την προηγούμενη μέρα μνημονεύοντας τις ψυχές εκλιπαρούμε τον φοβερό Κριτή να επιδείξει όλη τη φιλανθρωπία Του και να κατατάξει τα προσφιλή μας πρόσωπα στην ουράνια Βασιλεία Του. Επίσης, επειδή πρόκειται την επομένη Κυριακή να πενθήσουμε για την εξορία του Αδάμ από τον Παράδεισο, παρακαλούμε την ήμερα του Ψυχοσαββάτου να μη συμβεί αυτό ξανά με τους δικούς μας.

Αφιερώθηκε στις ψυχές η μέρα του Σαββάτου και πάλι όχι τυχαία. Επειδή Σάββατο σημαίνει «κατάπαυση», έτσι τη μέρα αυτή παύοντας οι άνθρωποι τις συνήθεις εργασίες όλης της εβδομάδας, θα πρέπει να θυμηθούν ιδιαίτερα τις ψυχές τους, αφού τελικά πρόκειται όλοι να πεθάνουμε και στη συνέχεια να κριθούμε.

Αυτή η καθιέρωση των Ψυχοσαββάτων έγινε πράξη της Εκκλησίας από τα αποστολικά χρόνια, αφού γνώριζαν οι θείοι Πατέρες μας πόσο ωφελούν τις ψυχές των νεκρών τα μνημόσυνα, οι ελεημοσύνες και οι Λειτουργίες. Πραγματικά λαμβάνουν άνεση οι ψυχές πού μνημονεύονται, όπως μας βεβαιώνουν πλείστα παραδείγματα από τους βίους των αγίων μας.

Ο άγιος Μακάριος, που πολύ προσευχόταν για τους νεκρούς, είχε την απορία αν μ’ αυτό τους προσφέρει κάτι θετικό. Μια μέρα βρήκε στον δρόμο ένα ξηρό κρανίο, το πήρε στα χέρια του και το ρώτησε για το θέμα αυτό. Και το κρανίο του απάντησε πώς πραγματικά λαμβάνουν μεγάλη άνεση όταν ο άγιος προσεύχεται γι’ αυτούς.

Τα ιερά μνημόσυνα προτείνει όλη η χορεία των αγίων Πατέρων. Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, στον επιτάφιο λόγο του για τον αδελφό του Καισάριο. Ο ιερός Χρυσόστομος, ερμηνεύοντας την προς Φιλιππησίους Επιστολή. Ο Μέγας Αθανάσιος, που λέγει πως και αν είσαι υπερβέβαιος για την αγιότητα του νεκρού σου, μην παραλείψεις τις προσευχές με κερί και λάδι. Είναι αυτά που δέχεται ο Θεός και για αντάλλαγμα, ανακουφίζει τον αμαρτωλό και παρέχει μισθό στον δίκαιο. Ωφέλεια έχει και αυτός που τελεί το μνημόσυνο, αφού έτσι δείχνει αγάπη φροντίζοντας για τη σωτηρία των νεκρών. Συμβαίνει ακριβώς το ίδιο με την περίπτωση που αλείφοντας κάποιον με μυρωδικό, πρώτος εσύ ευωδιάζεις. Ενώ όσοι στερούν τους νεκρούς τους από τα μνημόσυνα τους αδικούν και έτσι αμαρτάνουν.

π. Ευέλθων Χαραλάμπους, Ο χαρισματούχος και αναστάσιμος καλός ποιμένας της Εκκλησίας, εκδ. “Ορθόδοξος Κυψέλη”.