– Γέροντα, πώς θα βοηθηθεί κανείς να μην ξανακάνει το ίδιο σφάλμα;

– Αν πονέσει πραγματικά για το σφάλμα του, δεν θα το ξανακάνει. Πρέπει να υπάρχει εσωτερική συντριβή με ειλικρινή μετάνοια, για να διορθωθεί. Γι’ αυτό λέει ο αββάς Μάρκος ο Ασκητής: «Αν ο άνθρωπος δεν στενοχωρηθεί κατ’ αναλογία του σφάλματός του, εύκολα ξανακάνει το ίδιο σφάλμα». Δηλαδή, αν είναι μικρό το σφάλμα, χρειάζεται μικρότερη μετάνοια, αν είναι μεγαλύτερο, μεγαλύτερη μετάνοια. Όταν κανείς δεν πιάνει το μέγεθος της πτώσεώς του και δεν λυπάται «κατ’ αναλογίαν του σφάλματος», τότε εύκολα πέφτει στο ίδιο ή και σε μεγαλύτερο σφάλμα.

– Γέροντα, μπορεί κάποιος να έχει συναίσθηση της αμαρτωλότητός του και να μην έχει μετάνοια;

– Ναι, αν δεν έχει ταπείνωση. Όταν στη μετάνοια ανακατεύεται ο εγωισμός, συνέχεια ο άνθρωπος σκέφτεται: «Πώς το έκανα αυτό; Πώς το είδαν οι άλλοι; Τι ιδέα θα σχηματίσουν;» και βασανίζεται. Το «πώς το έκανα πάλι;» και το «πώς κατήντησα;» έχει εγωισμό· δεν έχει μετάνοια. Πρέπει να καταλάβει ότι έσφαλε και να ζητήσει ταπεινά το έλεος του Θεού. «Θεέ μου, να πει, έσφαλα, συγχώρεσέ με. Τέτοιος παλιάνθρωπος είμαι. Λυπήσου με. Αν δεν με βοηθήσεις, χειρότερος μπορώ να γίνω, καλύτερος δεν μπορώ να γίνω. Μόνος μου δεν πρόκειται να διορθωθώ» και να προσπαθήσει να μην το ξανακάνει.

Πολλοί άνθρωποι που έσφαλαν και πόνεσαν, γιατί πλήγωσαν τον Θεό και όχι γιατί ξέπεσαν στα μάτια των ανθρώπων, αγίασαν. Όταν κάποιος ζει κοσμικά και κόβει μετά τις σχέσεις του με το κοσμικό πνεύμα, έλκεται πολλές φορές από αυτό, χωρίς να το θέλει. Δεν πρέπει όμως να απογοητεύεται.

Νομίζω, σε αυτή την περίπτωση, πρόοδος είναι και το ότι αρχίζει η καλή ανησυχία, που ελέγχει την ψυχή για τα σφάλματα που έκανε και για ό,τι έπρεπε να κάνει, αλλά δεν έκανε. Σιγά-σιγά γίνεται μια πάλη, ταπεινώνεται ακουσίως ο άνθρωπος και απελπίζεται με την καλή απελπισία, δηλαδή απελπίζεται από το εγώ του. Τότε όλα τα αποδίδει στη Χάρη του Θεού και πιστεύει αληθινά εκείνο που είπε ο Κύριος: «Χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν» (Ιω. 15, 5).

Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου, Λόγοι Γ΄ «Πνευματικός Αγώνας», σ. 87.