Ένα από τα πιο φυσιολογικά γνωρίσματα του ανθρώπου είναι το ενδιαφέρον του για τη ζωή και την υγεία του. Όλοι προσέχουμε τον εαυτό μας· αγωνιζόμαστε για τη συντήρησή του, αγωνιούμε για τη διατήρησή του, φροντίζουμε για την καλύτερη κατάστασή του. Οι προσπάθειές μας οι καθημερινές – από την πιο απλή ασχολία ως και την ίδια μας την εργασία – οι επιστήμες όλες – από την ιατρική ως και την αστρονομία – ο πολιτισμός που καλλιεργούμε, με μια λέξη τα πάντα αποβλέπουν στον έλεγχο και στην φροντίδα της φυσικής μας ζωής. Και είναι πράγματι σωστό αυτό το ενδιαφέρον, αφού ο ίδιος ο Πλάστης μας φύτεψε μέσα μας ισχυρό το ένστικτο της αυτοσυντηρήσεως και είναι ευλογημένο, όταν δεν γίνεται αυτοσκοπός και δεν καταντά θεότητα για τον άνθρωπο.
Αλλά εμείς, όσοι έχουμε βαπτισθεί στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, υποτίθεται ότι ζούμε εκτός από τη φυσική ζωή και την πνευματική ζωή της πίστεως. Είμαστε χριστιανοί και μέσα στην ύπαρξή μας μαζί με το δικό μας αίμα πρέπει να κυλά το αίμα του Χριστού, μαζί με τη δική μας ζωή μια νέα ζωή να απλώνει τους δικούς της δρόμους. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε να ενδιαφερθούμε για κάτι πολύ σπουδαιότερο από την υγεία μας και να φροντίσουμε για κάτι πολύ σοβαρότερο από τη ζωή μας· είναι η υγεία της ψυχής μας, δηλαδή η σωτηρία μας, και είναι η καινούργια ζωή, που μας έδωσε ο Χριστός, δηλαδή η πίστη μας.
Υπάρχει βέβαια η ένσταση ότι αυτά δεν θεωρούνται το ίδιο σημαντικά από όλους τους ανθρώπους. Εφόσον όμως δεχόμαστε ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνον κρέας και κόκκαλα, αλλά είναι και ψυχή με προορισμό αιώνιο και ανάγκες πνευματικές, τότε συμφωνούμε ότι το πιο καυτό πρόβλημά μας δεν είναι πώς θα ζήσουμε, αλλά πώς θα λυτρωθούμε, πώς θα βρούμε τη χαρά και την ειρήνη μας, πώς θα νιώσουμε εσωτερικά πεπληρωμένοι και ασφαλισμένοι. Αν λοιπόν είναι φυσιολογικό να προσέχουμε τη φυσική μας υγεία, είναι πολύ περισσότερο απαραίτητο να ελέγχουμε και να ασφαλίζουμε την πνευματική μας κατάσταση, εμείς που φέρουμε το όνομα του Χριστού και απολαμβάνουμε τα δώρα της λυτρώσεως, που προσφέρει το θεανθρώπινο έργο Του.
Η πίστη δεν είναι μια απλή ομολογία ότι υπάρχει Θεός, ούτε περιορίζεται μόνο στη μυστηριακή πράξη του βαπτίσματος. Η πίστη είναι ένας ολόκληρος τρόπος ζωής, είναι το χρίσμα του αγίου Πνεύματος, που εισάγει τον άνθρωπο στον κόσμο του Θεού και τον κάνει πολίτη του ουρανού. Ό,τι είναι για τη φυσική ζωή τα μάτια, οι αισθήσεις, η καρδιά, ο νους, είναι για την πνευματική ζωή η πίστη· είναι τα μάτια, με τα οποία βλέπουμε τον Θεό, τα πόδια, με τα οποία περπατούμε τον δρόμο Του, τα σπλάγχνα, με τα οποία αισθανόμαστε την αγάπη Του και την αγάπη σε όλους τους συνανθρώπους μας. Όπως η γήινη πορεία μας εξαρτάται από την καλή κατάσταση εκείνων, έτσι η πνευματική πορεία μας εξαρτάται από την καλή κατάσταση της πίστεώς μας. Και επειδή πολλοί είναι οι κίνδυνοι, πολλές οι απειλές και οι παγίδες, χρειάζεται στενή παρακολούθηση και συνεχής έλεγχος.
«῾Εαυτοὺς πειράζετε εἰ ἐστὲ ἐν τῇ πίστει», προτρέπει ο απόστολος Παύλος, «ἑαυτοὺς δοκιμάζετε» (Β΄ Κορ. 13, 5). Είναι αξιοπρόσεκτα τα ρήματα, που χρησιμοποιεί ο θεόπνευστος συγγραφέας, και καθοδηγητικά για το θέμα μας. «Πειράζω» σημαίνει εξετάζω κάποιον πρακτικά, με πειράματα και εμπειρίες. «Δοκιμάζω» σημαίνει εξετάζω κάποιον επισταμένα, σύμφωνα με καθορισμένα μέτρα, και όχι περιστασιακά. Είναι ανάγκη, λοιπόν, για να ελέγξουμε την πνευματική μας πορεία, να εξετάσουμε την πίστη μας, τον πνευματικό μας άνθρωπο, πρακτικά και θεωρητικά, στην πιο επιπόλαιη εκδήλωσή του και στην πιο βαθιά αντίδρασή του.
Για τη φυσική μας ζωή έχουμε βέβαια βρει τρόπους και μέσα να ελέγχουμε τον εαυτό μας· το μέτρο για το ύψος μας, τη ζυγαριά για το βάρος, τον καθρέφτη για την εμφάνισή μας. Στην πνευματική μας ζωή όμως ποιο είναι το μέτρο, ποια η ζυγαριά, ποιος ο καθρέφτης; Σ’ αυτήν την ερώτηση η Εκκλησία έχει να δείξει σοφούς τρόπους και μέσα ακριβείας, που δοκιμάσθηκαν από τους αιώνες με άριστα αποτελέσματα. Είναι η μελέτη του θείου Λόγου, που γίνεται ο καθρέφτης της ψυχής μας, όπου μπορούμε να δούμε τις ατέλειες και τα ελαττώματα, τις πληγές και τα πάθη μας. Είναι η μίμηση των αγίων της Εκκλησίας, που γίνονται η ζυγαριά της πίστεώς μας, με την οποία μπορούμε να ζυγίσουμε πόσο αγαπούμε τον Θεό και τους ανθρώπους. Είναι η συχνή κοινωνία στη θεία Λατρεία, και στα ιερά μυστήρια – ιδιαίτερα στη θεία Ευχαριστία και στην Εξομολόγηση – που αποβαίνει το μέτρο του πόθου μας για τον Θεό, και μπορούμε να μετρήσουμε με αυτό πόσο κοντά Του βρισκόμαστε.
Είναι όμως και πολλά άλλα τα πειράματα και τα δοκιμαστήρια που θέτει η Εκκλησία στη διάθεσή μας για να ελέγξουμε την πνευματική μας πορεία. Και το θαυμαστό είναι ότι δεν μας δείχνουν μόνο την κατάστασή μας, αλλά και τον τρόπο της βελτιώσεώς μας. Αν ειλικρινά θέλουμε να βγούμε μέσα από τη φθορά της κοσμικότητος, αν πολύ επιθυμούμε να υψωθούμε πάνω από τη ρουτίνα της μετριότητος και να διορθώσουμε και να ανανεώσουμε τον εαυτό μας, δεν πρέπει να αμελήσουμε αυτήν την άγια προσπάθεια.
Ιδιαίτερα τώρα, που ανοίγει το Τριώδιο και μπαίνουμε στη Μεγάλη Σαρακοστή και ετοιμαζόμαστε για το Πάσχα, αρμόζει πολύ να αποφασίσουμε και να ξεκινήσουμε ένα πνευματικό, θα λέγαμε, τσεκάπ. Η Εκκλησία μας προσφέρει πλούσια τη βοήθειά της αυτές τις μέρες και απλόχερα μπορεί να μας βοηθήσει. Να μη χάσουμε την ευκαιρία!
Σάκκου Στεργίου (ομοτίμου καθηγητού Α.Π.Θ.)
