Η ανεύρεση και ύψωση του Τιμίου Σταυρού, που είναι η σημαία της σωτηρίας του ανθρωπίνου γένους, έγινε με τρόπον θαυμαστό και υπερθαύμαστο από την Αγία Ελένη την ισαπόστολο, που είχε μεταβεί για προσκύνηση στους Άγιους Τόπους και με την ρητή εντολή του γιου της αυτοκράτορας Κωνσταντίνου να βρει τον Τίμιο Σταυρό, τον οποίον είχαν εξαφανίσει οι Εβραίοι και οι ειδωλολάτρες. Είχαν ρίξει και τους τρείς σταυρούς σε έναν βαθύ λάκκο και τον σκέπασαν με χώματα και πέτρες και πολλά σκουπίδια. Εκεί έμεινε ο Τίμιος Σταυρός για περισσότερα από τριακόσια χρόνια.
Όταν η Αγία Ελένη με τους συνοδούς της άρχισε τις έρευνες, επικέντρωσαν τις προσπάθειες στην τοποθεσία εκείνη, όπου είχαν ρίξει τους τρεις σταυρούς. Εκεί μάλιστα φύτρωνε κάθε χρόνο μόνο του και το ευωδιαστό «βασιλικό χόρτο», αυτό που λέγεται και σήμερα βασιλικός.
Πήγε, λοιπόν, η Αγία Ελένη στην τοποθεσία αυτή και πριν δώσει εντολή να αρχίσουν οι ανασκαφές, γονάτισε και προσευχήθηκε θερμά στον Χριστό. Μόλις όμως σηκώθηκε στα πόδια της και πριν να πει μια λέξη, έγινε μέγας σεισμός, μόνον στο σημείο αυτό, και το έδαφος σχίστηκε σε μεγάλο βάθος. Τότε άρχισαν αμέσως οι ανασκαφές και σε λίγη ώρα βρέθηκαν και οι τρεις σταυροί, προς γενική κατάπληξιν όλων των παρισταμένων.
Όλοι έκλαιγαν από χαρά και άλλοι δόξαζαν τον Θεό και προσεύχονταν. Η στιγμή ήταν μοναδική και πανίερη. Καθάρισαν τους τρεις σταυρούς από τα χώματα, μολονότι, βρέθηκαν σε ένα κοίλωμα της γης και ήταν καλά προστατευμένοι. Δεν ήξεραν όμως ποιος από τους τρεις ήταν ο Σταυρός επάνω στον όποιον σταυρώθηκε ο Χριστός.
Εκεί κοντά βρισκόταν σε μια καλύβα μια ετοιμοθάνατη γυναίκα, που έπασχε από χρόνια ασθένεια. Η Αγία Ελένη σκέφθηκε αμέσως ότι ο πραγματικός Τίμιος Σταυρός θα θεράπευε αμέσως τη γυναίκα, εάν της έβαζαν πάνω της τον Σταυρόν του Κυρίου. Έτσι έβαλαν διαδοχικά τους δύο πρώτους σταυρούς, αλλά χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Μόλις όμως έβαλαν στο σώμα της τον τρίτον Σταυρόν, η ετοιμοθάνατη γυναίκα έγινε αμέσως καλά και σηκώθηκε στα πόδια της. Έτσι αποδείχτηκε ότι αυτός ήταν ο πραγματικός Τίμιος Σταυρός.
Αμέσως μετά την ανεύρεση του Τιμίου Σταυρού η Αγία Ελένη, έχτισε στον Γολγοθά τον Ναό της Αναστάσεως και στη συνέχεια τον Ναό της Γεννήσεως στο Σπήλαιον της Βηθλεέμ και τον Ναό του Όρους των Ελαίων.
Και όταν ο Πατριάρχης Μακάριος έστησε τον Τίμιο Σταυρόν στον Ναό του Πατριαρχείου για προσκύνηση από τον πιστό λαό, ήταν η 14η Σεπτεμβρίου του 326 και γι’ αυτό καθιερώθηκε από τότε να εορτάζεται το γεγονός της Υψώσεως του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού από την Εκκλησία την ημέρα αυτή.
Την ίδια ήμερα εορτάζεται και η δεύτερη Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, που έγινε από τον αυτοκράτορα Ηράκλειο το 628 μ.Χ., όταν νίκησε τους Πέρσες, οι οποίοι είχαν κλέψει τον Τίμιο Σταυρόν από τα Ιεροσόλυμα.
Του Π. Μ. Σωτήρχου
