Η πιο κάτω ομιλία (ελαφρά συντομευμένη) δόθηκε το 1984 κατά το χειμερινό προσκύνημα στον Άγιο Γερμανό, στο Ρέντιγκ της Καλιφόρνιας.
Θα ήθελα να σας ζητήσω να σκεφτείτε κάτι που δεν έχετε σκεφτεί μέχρι τώρα. Πώς θα νιώθατε αν ο γιός ή η κόρη σας εξέφραζε την επιθυμία να μπει σε μοναστήρι; Μπορεί να είστε Ορθόδοξος και πολύ ευλαβής. Μπορεί να είστε σταθερός στον εκκλησιασμό σας και να διαβάζετε πνευματικά βιβλία. Μπορεί να έχετε κάνει ό,τι καλύτερο για να μεγαλώσετε τα παιδιά σας με ορθόδοξο τρόπο και μπορεί να θαυμάζετε κιόλας τον μοναχισμό. Παρόλα αυτά πώς θα νιώθετε αλήθεια;
Ζούμε σε εποχή και κοινωνία που είναι αρκετά διαφορετική από αυτήν της Ελλάδας και της Ρωσίας, όπου ο μοναχισμός ήταν φανερός και αρκετά αποδεκτό μέρος της ζωής. Δεν ήταν ασύνηθες για ολόκληρες οικογένειες να επισκέπτονται μοναστήρια. Ωστόσο σήμερα λίγοι άνθρωποι εκτίθενται σε κάποιο σημαντικό βαθμό στον μοναχισμό, γι’ αυτό και δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι στην αντιχριστιανική και ανορθόδοξη κοινωνία μας και μόνο η σκέψη ότι το παιδί μας μπορεί να θέλει να γίνει μοναχός μπορεί να φανεί ως μεγάλη απειλή.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τέτοια αντίδραση. Η έλλειψη γνωριμίας με τον μοναχισμό γεννά τον φόβο. Δεν είναι λίγοι οι άνθρωποι που θεωρούν τον μοναχισμό σαν κάτι το πολύ θλιβερό και μισάνθρωπο. Μπορεί να φαντάζονται το παιδί τους κλειδωμένο πίσω από κάγκελα και να τρέφεται με ψωμί και νερό για το υπόλοιπο της ζωής του. Το άλλο άκρο είναι μια εξίσου λανθασμένη ρομαντική θεώρηση, για μια πνευματική κατάσταση στην οποία το παιδί περνά τη ζωή του χωρίς να πατά στη γη, σε μια εξαϋλωμένη ατέρμονη αγιότητα. Και στις δύο περιπτώσεις, οι άνθρωποι φαντάζονται ότι το να μπει κανείς σε μοναστήρι προϋποθέτει την εγκατάλειψη του ανθρώπινου γένους.
Η πραγματικότητα της μοναχικής ζωής είναι πολύ διαφορετική από τα δύο αυτά άκρα. Ο γιός ή η κόρη σου, που αφήνει πετάμενες κάλτσες και μπουκάλια αναψυκτικών παντού και είναι συνήθως εκνευριστικοί, δεν θα μετατραπεί ξαφνικά σε αναχωρητή. Ο καθένας που φεύγει από τον κόσμο για να μπει σε μοναστήρι παίρνει μαζί του και όλες τις αδυναμίες και τα λάθη του. Μπορεί να μάθει να ξεπερνά κάποια από αυτά. Άλλα θα τα έχει για πάντα. Εν πάση περιπτώσει, αν το παιδί σου γίνει μοναχός/ή δεν θα ζει χωρίς ανθρώπινη ζεστασιά και ανθρώπινες σχέσεις. Και εσύ θα εξακολουθείς να τον αναγνωρίζεις ως απόγονό σου.
Όποια και αν είναι η αρχική σου αντίδραση στο θέμα του μοναχισμού, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πώς εσύ ως γονιός βλέπεις τη θέση σου σαν ορθόδοξο χριστιανό σε μια σύγχρονη, κοσμική κοινωνία. Επειδή είμαστε περικυκλωμένοι από τα κοσμικά μέτρα και την υλιστική κοινωνία, λησμονούμε ότι ο Χριστός ζητά από αυτούς που Τον ακολουθούν να ξεχωρίσουν από τον κόσμο. «Μην είστε του κόσμου». Αυτό είναι το σύνθημα του μοναχισμού. Αν το καταλάβετε αυτό θα είστε πιο έτοιμοι να αποδεχθείτε τον γιό ή την κόρη σας που άκουσε μέσα στην καρδιά του την κλήση Του για να αναλάβει τον μοναχικό ζυγό.
Παρόλα αυτά είμαστε τα δυστυχή όντα μιας πεπτωκυίας φύσης και είναι σπάνιο γεγονός να βρεθεί ευσεβής ορθόδοξος γονιός που να ενθουσιαστεί όταν ακούσει ότι το παιδί του θέλει να μπει σε μοναστήρι. Πολύ συχνότερα ανεβαίνουν από τα βάθη της καρδίας κάποιες βίαιες αντιδράσεις, που, παρόλο που είναι αθώες και με καλή πρόθεση, αποτελούν ενδείξεις της πεπτωκυίας συναισθηματικής και ψυχολογικής μας φύσης· ένας λυπηρός αντικατοπτρισμός του ανορθόδοξου περιβάλλοντος και του ιστορικού μας. Έχοντας αυτό στο μυαλό ας εξετάσουμε μερικές συναισθηματικές αντιδράσεις που τόσο συχνά αναφύονται.
Τα όποια συναισθήματα αρχίζουν με την ερώτηση: «Γιατί;». Γιατί κάποιος να θέλει να εγκαταλείψει τον κόσμο και να μπει σε μοναστήρι; Αν αυτός ο λόγος θεωρηθεί ως λογικός είναι γιατί το παιδί σας, παρ’ όλες τις αδυναμίες και τα λάθη του, αγαπά τον Θεό περισσότερο από οτιδήποτε ή οποιονδήποτε άλλο στον κόσμο. Περισσότερο από τη ζωή για την οποία τον προορίσατε, περισσότερο από το αυτοκίνητό του, το σχολείο στο οποίο τον στείλατε, περισσότερο από την οικογένειά του. Και εδώ εμφανίζεται το πολύ φυσικό αίσθημα της ζήλιας. Ως γονείς μπορεί να προσπαθήσετε να αντικαταστήσετε τον Θεό από το να είναι το επίκεντρο της ζωής του παιδιού σας και να το πείσετε να απαρνηθεί τον μοναχισμό. Αν τα καταφέρετε, θα κάνετε το παιδί σας πολύ δυστυχισμένο και αν αποτύχετε θα αισθάνεστε πολύ πληγωμένοι.
Δεύτερον, μπορεί να νιώθετε αποξενωμένοι ή αποκλεισμένοι από τη ζωή του παιδιού σας. Αν η κόρη σας μπει σε μοναστήρι και κάνει μια ζωή την οποία δεν μπορείτε να μοιραστείτε μπορεί να νιώθετε ότι δεν μπορείτε πια να συνεννοηθείτε. Ενώ αν παντρευόταν, έστω και αν ζούσε χιλιάδες μίλια μακριά, θα νιώθετε ότι μπορείτε ακόμα να αποτελείτε μέρος της ζωής της παρά αν γίνει μοναχή και ζει σε μοναστήρι εβδομήντα χιλιόμετρα μακριά. Μια παντρεμένη θυγατέρα θα χρειάζεται ακόμα τη συμβουλή της μητέρας της για το πώς να αντιμετωπίσει τις αρρώστιες των παιδιών ή πώς να τα βγάλει πέρα με περιορισμένο εισόδημα. Από την άλλη, αν μπει σε μοναστήρι, δεν μπορείτε να τη συμβουλεύσετε πώς να πηγαίνει στην ακολουθία του Όρθρου, και, έστω και αν είστε Ορθόδοξος, θα νιώθετε συναισθηματικά μετέωρος και πολύ παράξενα κοντά σε αυτό το παράξενο πλάσμα, ντυμένο στα μαύρα που ζει πολύ διαφορετικά από σας. Επίσης υπάρχει και το γεγονός ότι πολλοί γονείς περιμένουν να γίνουν παππούδες. Αυτό είναι σημαντικό ειδικά για τις μητέρες.
Επίσης, μπορεί να νιώθετε απειλή. Περάσατε όλη της ζωή σας προσφέροντας μια καλή ζωή στα παιδιά σας. Τα τρέφετε και ανησυχείτε γι’ αυτά. Τα βοηθάτε να ανακαλύψουν τις ικανότητές τους και τα ενθαρρύνετε να αναπτύξουν τα ταλέντα τους. Πιθανώς ο γιός σας να είναι καλός μουσικός και η κόρη σας γεννημένη δικηγόρος και έχετε ξοδέψει τη ζωή σας να τα υποστηρίζετε σ’ αυτό, οικονομικά και συναισθηματικά και τα ετοιμάζετε να γίνουν επιτυχημένοι στον κόσμο. Και μετά από τόσα χρόνια προσπάθειας και ανησυχίας, αυτοί ξαφνικά δεν θέλουν τίποτε από αυτά, δεν επιθυμούν τον κόσμο, ούτε τη ζωή για την οποία τα προετοιμάζατε. Αυτή μπορεί να είναι μια πολύ οδυνηρή και απειλητική αποκάλυψη. Πολύ συχνά οι γονείς νιώθουν ότι με το να απορρίπτουν τον κόσμο, τα παιδιά τους απορρίπτουν και αυτούς. Αυτό δεν είναι απαραίτητο, αλλά αυτή η αίσθηση υποδαυλίζει τους μεγαλύτερους καυγάδες μεταξύ γονιών και παιδιών όσον αφορά στο θέμα του μοναχισμού. Εδώ οι γονείς μπορεί να νιώσουν ότι έχουν αποτύχει στο μεγάλωμα των παιδιών τους αφού διαλέγουν τέτοιο «ασυνήθιστο» τρόπο ζωής. Αυτή είναι άλλη μια οδυνηρή σκέψη.
Αυτά τα αρκετά έντονα συναισθήματα που μπορεί να εγερθούν σχετικά με το θέμα του μοναχισμού και το παιδί μας, συνήθως τελειώνουν με ένα καταιγισμό κριτικής. Τα ακόλουθα παραδείγματα δεν είναι καθόλου υποθετικά. Είναι μια λίστα από το τι έχουν πραγματικά καταμαρτυρήσει στα παιδιά τους γονείς, μερικοί από αυτούς ευσεβείς χριστιανοί. Οι αντιδράσεις τους φωτίζουν την ουσία της διαμάχης, όπως βιώνεται από ανθρώπους που είναι ορθόδοξοι και ζουν στον κόσμο.
Έχουν πει ότι δεν αναλαμβάνουμε τις ευθύνες μας, απλά ότι περιμένουμε από άλλους να παίρνουν τις αποφάσεις για μας. Έχουν πει ότι αν αγαπούμε τον πλησίον, θα πρέπει να εργαστούμε στον κόσμο για να βελτιώσουμε την κοινωνία και όχι να την εγκαταλείπουμε για να τρέξουμε πίσω από κάποιο ευχάριστο όνειρο. Έχουμε ακούσει ότι ο μοναχισμός είναι απλά μια αποχή, και ένα είδος ψεύτικης πνευματικότητας: «Γιατί δεν αντέχετε να μείνετε στον κόσμο και να αντιμετωπίσετε αληθινά προβλήματα και την αληθινή ζωή όπως εμείς;». Λένε ότι ο μοναχισμός είναι εγωισμός και εγωκεντρισμός, διαιρεί και καταστρέφει την οικογένεια, ότι είναι «οικονομικά ασταθής». «Τι γίνεται με τη μελλοντική σου ασφάλεια; Γιατί δεν βρίσκεις μια καλή δουλειά και να τους στέλνεις όλα σου τα λεφτά;».
Ενώ όλα αυτά διαφέρουν μεταξύ τους, υπάρχει μια κοινή συνισταμένη· η κοσμικότητα. Εδράζουν σε μια πολύ κοσμική θεώρηση. Είναι αυτή η απόλυτη και ολοκληρωτική απόρριψη αυτής της θεώρησης εκ μέρους του μελλοντικού μοναχού που δημιουργεί τόσο βίαιη διαμάχη μεταξύ γονιών και παιδιών. Παρόλο που μπορεί να είναι υποσυνείδητο, το μήνυμα των γονιών είναι: «Ανταποκρίσου στον κόσμο, ταίριαξε μαζί του, βρες μια καλή δουλειά, παντρέψου, κάνε αυτό που κάνουν όλοι. Η πνευματικότητα είναι καλή, αλλά δεν υπάρχει λόγος να είσαι των άκρων». Έχουμε όμως δει ότι ο Χριστιανισμός είναι εκτός του κόσμου. Είναι εκ φύσεως των άκρων. Αν χάσεις τη ζωή σου, θα τη βρεις. Αν προσπαθήσεις να την κρατήσεις θα τη χάσεις. Ο Θεός έγινε άνθρωπος για να γίνει ο άνθρωπος θεός. Τι μπορεί να είναι πιο ακραίο από αυτό;
Η Ορθοδοξία είναι το μέσο με το οποίο ανεβαίνουμε προς τον Θεό, με το να απεκδυόμαστε το εγώ μας και το θέλημά μας. Ορθοδοξία σημαίνει πόλεμος εναντίων της πετπωκυίας φύσης, ενάντια στον διάβολο και ενάντια στον κόσμο. Αυτό αφορά όλους του ορθόδοξους χριστιανούς. Ακόμα και αυτοί που ζουν στον κόσμο και έχουν παιδιά και δουλειές πρέπει με κάποια έννοια να κρατιούνται μακριά από τον κόσμο. Από αυτό δεν υπάρχει συμβιβασμός. Ο κόσμος δεν είναι και δεν μπορεί να γίνει το σπίτι μας. Έστω και αν διαλέξουμε να νυμφευθούμε τον Χριστό ή κάποιον άλλο άνθρωπο, σε καμιά περίπτωση δεν μπορούμε να παντρευτούμε τον κόσμο. Αυτή ακριβώς η επιθυμία να έχουμε και τον Θεό και τον κόσμο, βρίσκεται πίσω από την επιθυμία του παιδιού μας να ασπαστεί τον μοναχισμό. Αισθανόμενοι τη δική τους αντίδραση στην απόρριψη που κάνει το παιδί τους για τον κόσμο, οι γονείς μπορεί να συνειδητοποιήσουν, ίσως όπως ποτέ άλλοτε, τη δική τους προσκόλληση στον κόσμο και πόσο δεν επιθυμούν να χωριστούν από τις επιθυμίες και τις αξίες της αντιχριστιανικής κοινωνίας στην οποία ζουν.
Είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αγωνιστεί κανείς ενάντια στην κοινή θεώρηση περί οικογένειας που έχει προσλάβει σ’ αυτή τη χώρα ψευτο- θρησκευτική αίγλη. Οι νέοι σχεδόν λατρεύονται ως θεοί από τους γονείς που βλέπουν την ολοκλήρωση του δικού τους εγώ μέσα από εκείνους. Αυτό δεν είναι ορθόδοξη θεώρηση. Απεναντίας είναι πολύ αντίθετη στη δική μας Ορθοδοξία που διδάσκει ότι τα παιδιά δεν είναι ιδιοκτησία των γονιών τους, δεν είναι παιχνίδια της δικής τους φαντασίας. Τα παιδιά δίδονται από τον Θεό για κάποιο χρονικό διάστημα ώστε να μεγαλώσουν με την επίγνωσή Του και μετά Αυτός τα καλεί σύμφωνα με το θέλημά Του. Η ευθύνη των γονιών δεν είναι να τα ετοιμάσουν για να ζήσουν άνετα στον κόσμο, αλλά να ποιμάνουν τις ψυχές τους και να τις ετοιμάσουν στην πάλη ενάντια στον πεπτωκότα κόσμο. Αυτοί που διαλέγουν να πολεμήσουν στην πρώτη γραμμή είναι αυτοί που ακούν το κάλεσμα για το μοναχισμό. Αν το παιδί σου θέλει να εγγραφεί σ’ αυτόν τον πόλεμο, θα ορκιστεί ενώπιον του Θεού και ανθρώπων ότι, παρά τις αμαρτίες του και τις αδυναμίες, που μπορεί να τον κατακλύζουν κάθε στιγμή της ημέρας, δεν θα βρει ανάπαυση μακριά από τον Θεό.
Αν αυτή είναι η κλήση του παιδιού σου, μην τον κρατάς πίσω, όσο λογικοί και αν είναι οι λόγοι που του παρουσιάζεις. Αν η επιθυμία τους για τον μοναχισμό είναι απλά μια παρόρμηση θα το καταλάβουν πολύ σύντομα και δεν θα έχουν υποστεί κανένα κακό επειδή δοκίμασαν. Αν, όμως, τέτοια επιθυμία έχει σπαρθεί από τον Θεό σαν μέσο για να επιτύχουν τη σωτηρία τους, μην τα εμποδίζετε με το να τα πείσετε να τελειώσουν πρώτα το σχολειό ή να έχουν εμπειρίες από τη ζωή. Φέρτε στο μυαλό σας τον αμέτρητο αριθμό των μοναχών, ανδρών και γυναικών, που η πνευματική τους παρακαταθήκη έχει τόσο πλούσια κοσμήσει την αγία ορθόδοξη Εκκλησία μας. Αν το παιδί σας έχει την επιθυμία και την επιμονή να ακολουθήσει τα βήματά τους, όσο και αν είναι αδύνατο, ευλογείστε το και επιτρέψετέ του να φύγει.
Μακάρι αυτή η ευλογία να επιτύχει τη δική σας σωτηρία και τη σωτηρία των άλλων.
