Ο σημερινός άνθρωπος φοβάται τη μοναξιά, δεν μπορεί να μείνει μόνος. Φοβάται και στις πολυάνθρωπες πόλεις και στα χωριά και στην εξοχή. Φοβάται ο άνθρωπος να μείνει μόνος, διότι δεν υπάρχει ο Χριστός. Ο πιο μεγάλος ερημίτης δεν είναι μόνος. Ρωτούν πολλοί: «Πώς περνάς χωρίς τηλεόραση;». Και εσείς πώς περνάτε χωρίς μοναξιά; Χωρίς ησυχία; Να δούμε λίγο τη μόνωση, την ησυχία, την ηρεμία, τη σιωπή που είναι ένα μεγάλο μάθημα για να το μάθουμε.
Στον κόσμο δεν μπορούμε να ησυχάσουμε, χωρίς να αρχίσει ένας ποταμός λόγων. Ακόμη και σε χώρους σιωπής, όπως είναι οι Εκκλησίες, δεν ησυχάζουμε. Ακούει κανείς ένα μουρμουρητό σαν να πρόκειται περί πληθούσης αγοράς, που έλεγαν οι παλιοί (πριν ν’ αρχίσει η Λειτουργία, δεν λέω όταν αρχίσει!).
Η σιωπή είναι το αντίθετο του λόγου. Ο άνθρωπος είναι λογικό ον. Ο εσωτερικός λόγος γίνεται και έναρθρος λόγος, ομιλία. Κάποτε όμως η ομιλία καταντά λόγος ασταμάτητος, φλυαρία που κουράζει. Είναι λόγος κενός, όχι εποικοδομητικός, χωρίς περιεχόμενο, όχι λόγος πλούσιος, ποτισμένος από θείο Πνεύμα. Ο λόγος είναι χάρισμα. Ενίοτε όμως γίνεται βάσανο, ώστε να λένε: «Μα, δεν σταματά αυτός ο άνθρωπος;».
«Kαιρὸς τοῦ σιγᾶν καὶ καιρὸς τοῦ λαλεῖν». Ποιος είναι αυτός ο καιρός; Δύσκολο να το προσδιορίσουμε. Ας δούμε όπως μας το λένε στους λόγους τους οι άγιοι Πατέρες, που έζησαν στην αθορυβία, στη σιωπή, και ας πάρουμε μαθήματα. Να βρούμε τρόπους να μάθουμε στη σιωπή, τέτοια που θέλει ο Κύριος. Δεν εννοούμε, όμως, τις περιπτώσεις που σωπαίνουν μερικοί όταν είναι παρεξηγημένοι, όταν μαλώνουν, όταν θυμώνουν, όταν ζηλεύουν και είναι πικραμένοι, όταν πονούν πολύ, όταν φοβούνται, όταν αντιπαθούν, όταν ετοιμάζουν δόλιους σκοπούς κρυφά και δεν μιλούν. Αυτές οι περιπτώσεις σιωπής δεν αποτελούν αρετή.
Αρετή αποτελεί η σιωπή εν λόγω, όπως λένε οι Πατέρες. Η σιωπή είναι πνευματική, αυτή που αρχίζει από έσω προς τα έξω. Αν δεν είναι σιωπηλό το έσω, ο εσωτερικός άνθρωπος, ο εσωτερικός κόσμος, αν υπάρχει η ζάλη των παθών, η φιλαυτία, η φιλαργυρία, ο φθόνος, η πλεονεξία, δεν μπορείς να ησυχάσεις. Θα σε τρώει το εσωτερικό σου. Όταν υπάρχει εκδικητικότητα, όταν νομίζεις ότι σε παρεξήγησαν, ότι σε συκοφάντησαν οι άλλοι, τότε θα μιλάς συνέχεια, ανακατεύεσαι, πας να φωνάξεις.
Η πνευματική σιωπή είναι αρετή που μας βοηθά σε μία ισόρροπη χρήση του λόγου του ενάρθρου και του μη λόγου της ησυχίας. Η σιωπή είναι ευκαιρία να μιλήσει κανείς με τον εαυτό του. Δεν μας δίνεται η ευκαιρία αυτή, αδελφοί μου, και δεν βρίσκουμε ευκαιρία να δούμε ποιοι είμαστε. Αυτός είμαι, αυτή είμαι, παρουσιάζω αυτά και αυτά, να το δω όμως με ησυχία, όχι βιαστικά. Δεν έχουμε καιρό να ασχοληθούμε με τον εαυτό μας, γι’ αυτό και η εξομολόγηση, που πάμε να καταθέσουμε τον εαυτό μας στον Κύριο με μάρτυρα τον Πνευματικό, είναι πολύ πτωχή, δεν δίνει καρπούς, διότι δεν έχουμε μάθει την εσωτερική σιωπή.
Η σιωπή προϋποθέτει άσκηση. Η άσκηση προϋποθέτει μόνωση. Πού θα βρούμε όμως μόνωση; Όταν στις πόλεις που ζούμε δεν παύει ο θόρυβος; Κι όμως, εάν δεν μπορούμε να έχουμε σιωπή διάρκειας, όπως ένας ερημίτης, μπορούμε να έχουμε «ζώνες σιωπής». Να βάλουμε στο πρόγραμμά μας ένα τέταρτο, είκοσι λεπτά, και να πούμε τώρα δεν μιλάμε. Όταν λείπουν τα παιδιά, να ησυχάσουμε, να κλείσουμε τηλεοράσεις που είναι εισβολείς στα σπίτια μας, που δείχνουν έλλειψη σεβασμού στον άνθρωπο. Να βρούμε λοιπόν ζώνες σιωπής, όσο μπορούμε, στον στοιχειώδη βαθμό.
Ας δούμε λοιπόν τι λένε οι άγιοι Πατέρες.
Ο όσιος Νικήτας Στηθάτος γράφει: «Η μη απασχόληση με ανθρώπινα γεγονότα και πράγματα είναι πνευματική ησυχία». Αυτή η ησυχία ελευθερώνει την ψυχή από τα δεσμά των αισθήσεων και τα πάθη και μεταστρέφοντας τις δυνάμεις της ψυχής, την ανακαλεί στο κατά φύσιν, βοηθά λοιπόν στο κατά φύσιν, δηλαδή να είμαστε όπως μας έκανε ο Κύριος. Ζούμε στο παρά φύσιν, τείνουμε στο κατά φύσιν για να φθάσουμε με τη χάρη του Θεού στο υπέρ φύσιν, που ξεπερνά αυτό που είμαστε.
Ο άγιος Βασίλειος λέει: «Άφησα στη ζωή μου τις σχέσεις μου με τον κόσμο, γιατί είναι αφορμή για μύρια κακά, αλλά δεν μπόρεσα να εγκαταλείψω τον εαυτό μου». Πράγματι, αν βρεθούμε στην αγορά που έχει θόρυβο πολύ, ακόμη και αν γυρίσουμε στο σπίτι μας, αντηχούν στα αυτιά μας οι θόρυβοι, γι’ αυτό πρέπει να είναι συνεχής η προσπάθεια της ησυχίας.
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει: « Υπάρχουν περιπτώσεις που η σιγή ωφελεί πιο πολύ από τα λόγια, όπως και το αντίθετο. Δηλαδή κάποτε θα μιλήσεις, όταν π.χ. πρόκειται να σώσεις κάποιον, θα κόψεις τη σιωπή».
«Καλούς απογόνους κάνει η καλή ησυχία: εγκράτεια, αγάπη, καθαρή προσευχή». Τι θα πει καθαρή προσευχή; Είναι η προσευχή χωρίς λογισμούς, χωρίς περισπασμούς. Πάω π.χ. να πω «Πάτερ ἡμῶν» και σκέφτομαι το ενοίκιο. «Ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς», σκέφτομαι τη ΔΕΗ, τι είπε η γειτόνισσα και ταράσσομαι κ.τ.λ. Πάει η προσευχή! Πάει το «Πάτερ ἡμῶν»! Πάει η ησυχία! Μην κάνω προσευχή αφού έχω αναστατωθεί, πρέπει πρώτα να ησυχάσω. Σ’ ένα σπίτι δεν πάμε αμέσως στο δωμάτιο. Περνάμε απ’ τον διάδρομο, από ένα προθάλαμο πρώτα. Για όλα χρειάζεται προπαρασκευή, πόσο περισσότερο στην προσευχή. Αν δεν είμαι ήσυχος, έτοιμος, ας πάρω ένα βιβλίο πνευματικό, να ετοιμαστώ και μετά να μιλήσω με τον Θεό.
«Ησυχία και προσευχή, αγάπη και εγκράτεια είναι το τετράπλοκο άρμα που οδηγεί στους ουρανούς», δηλαδή ένα άρμα με τέσσερις ρόδες που ανεβάζει τον νου στον ουρανό.
«Πολλά θα μπορούσαν -λέει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος- να αναχαιτίσουν τον Πιλάτο και τους Ιουδαίους: Τα θαύματα, η ανεξικακία του Χριστού, μα προπάντων η ανείπωτη σιωπή Του». Εάν μπορούμε να σωπαίνουμε σαν τον Κύριο. «Ὁ Ἰησοῦς ἐσιώπα» (Ματ. 26, 63). Ο μακρόθυμος και επιεικής και όποιος ξέρει να σωπαίνει είναι ασφαλής και βαδίζει σταθερά και είναι ευχάριστος σε όλους.
(†) π. Ευσέβιος Βίττης
