Ο άγιος Ιάκωβος Τσαλίκης, ο σύγχρονος Γέροντας που άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά του στην εκκλησιαστική μας παράδοση, αναφερόταν συχνά στην ταπείνωση ως την υπέρτατη αρετή. Το θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομούνται όλες οι άλλες πνευματικές κατακτήσεις.
Για τον Άγιο, η ταπείνωση δεν ήταν μια απλή εξωτερική στάση ή μια προσποιητή μετριοφροσύνη, αλλά μια βαθιά εσωτερική κατάσταση, μια ριζική αλλαγή στην καρδιά και τον νου, που οδηγεί στην αληθινή σχέση με τον Θεό και τον συνάνθρωπο.
Ο άγιος Ιάκωβος δίδασκε ότι η ταπείνωση είναι η οδός προς την αληθινή γνώση του εαυτού. Όταν ο άνθρωπος ταπεινώνεται, βλέπει καθαρά τις αδυναμίες του, τα λάθη του και την εξάρτησή του από τον Θεό. Αυτή η αυτογνωσία δεν οδηγεί σε απογοήτευση, αλλά οδηγεί σε ειλικρινή μετάνοια και επιθυμία για αλλαγή. «Όταν ταπεινωθείς», έλεγε, «βλέπεις την αλήθεια σου και δεν έχεις πια να κρυφτείς. Και τότε ο Θεός σε σκεπάζει με τη χάρη Του».
Περισσότερο από όλα, ο Γέροντας τόνιζε ότι η ταπείνωση είναι αποτέλεσμα της αγάπης προς τον Θεό και τον πλησίον. Ένας ταπεινός άνθρωπος δεν επιδιώκει την προσωπική προβολή, δεν ζητά επαίνους, ούτε συγκρίνεται με τους άλλους. Αντίθετα, είναι πρόθυμος να υπηρετήσει, να συγχωρέσει, να προσφέρει χωρίς αντάλλαγμα, μιμούμενος τον Χριστό, ο οποίος «οὐκ ἦλθε διακονηθῆναι, ἀλλὰ διακονῆσαι» (Ματ. 20, 28).
Για τον άγιο Ιάκωβο, η ταπείνωση ήταν η αρετή που εκδηλώνεται στην πράξη, στην καθημερινή συμπεριφορά, στην αντιμετώπιση των δοκιμασιών με υπομονή και στην αποδοχή του θείου θελήματος χωρίς γογγυσμό.
Συχνά αναφερόταν και στην παραδοξότητα της ταπείνωσης. Για παράδειγμα όσο πιο πολύ ταπεινώνεται κανείς, τόσο πιο πολύ τον ανεβάζει ο Θεός. Δεν πρόκειται για μια ανταμοιβή με την κοσμική έννοια, αλλά για μια πνευματική ανύψωση, μια πληρότητα ψυχής, μια ειρήνη που ξεπερνά κάθε λογική.
Η ταπείνωση ανοίγει την καρδιά στη χάρη του Αγίου Πνεύματος, επιτρέποντας στον άνθρωπο να βιώσει την παρουσία του Θεού και να γίνει δοχείο της αγάπης Του. «Αν ταπεινωθείς», έλεγε, «τότε θα δεις θαύματα. Γιατί ο Θεός κατοικεί στους ταπεινούς».
Ένα σημαντικό σημείο στην διδασκαλία του Οσίου ήταν η ταπείνωση ως αντίδοτο στην υπερηφάνεια. Η υπερηφάνεια, για τον Γέροντα, ήταν η ρίζα όλων των κακών, η αιτία της απομάκρυνσης του ανθρώπου από τον Θεό. Αντίθετα, η ταπείνωση γκρεμίζει τα τείχη του εγωισμού, απελευθερώνει την ψυχή από τα δεσμά της φιλαυτίας και την οδηγεί στην πνευματική ελευθερία. Παρακινούσε, μάλιστα, τα πνευματικά του παιδιά να αποφεύγουν κάθε τι που οδηγεί στην υπερηφάνεια, όπως ο έπαινος, η επίδειξη, η κριτική των άλλων, και να καλλιεργούν την ταπείνωση με την υπακοή, την προσευχή και την αυτομεμψία.
Τέλος, έδειχνε ότι η ταπείνωση δεν είναι ένα χαρακτηριστικό των αδύναμων, αλλά των πραγματικά δυνατών ανθρώπων. Απαιτεί γενναιότητα να αναγνωρίσει κανείς την αλήθεια του εαυτού του, να αποδεχτεί τις αδυναμίες του και να εμπιστευτεί πλήρως στον Θεό. Η ταπείνωση δεν είναι παθητικότητα, αλλά μια ενεργή επιλογή να αφήσει κανείς τον Θεό να ενεργήσει μέσα του, να γίνει όργανό Του για το καλό του κόσμου.
Συνοψίζοντας, για τον άγιο Ιάκωβο Τσαλίκη, η ταπείνωση ήταν η κλειδαριά που ξεκλειδώνει την πύλη της βασιλείας των Ουρανών, το μονοπάτι που οδηγεί στην αληθινή ευτυχία, στην ειρήνη και στην ένωση με τον Θεό. Και ήταν για εκείνον μια αρετή που όχι μόνο δίδασκε με τα λόγια, αλλά και τη ζούσε έμπρακτα, αποτελώντας ένα ζωντανό παράδειγμα για όλους μας.
