Κείμενα ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Ἀθανασίου Μπιλιανοῦ «Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Ἀπὸ τὸν Μακεδονικὸ Ἀγώνα στὴ Μικρασιατικὴ Καταστροφή», Ἐκδόσεις Ἁρμός, Ἀθήνα 2021.

Καταστροφή τῆς Σμύρνης

«Τὸ 1922 ἡ Σμύρνη ἐπρόκειτο νὰ γνωρίσει τὴ μεγαλύτερη ἕως τότε καταστροφὴ στὴν ἱστορία της. Ἑκατόμβες Ἑλλήνων νεκρῶν καὶ σκηνὲς Ἀποκαλύψεως συνόδευσαν τὴν πυρπόληση τῆς πόλης καὶ τὴν ἐναγώνια προσπάθεια τῶν προσφύγων νὰ ἐπιβιβαστοῦν σὲ κάποιο πλοιάριο ποὺ θὰ τοὺς μετέφερε στὴν Ἑλλάδα. Ἂν καὶ ἡ καταστροφὴ τῆς Σμύρνης ξεκίνησε τρεῖς μέρες μετὰ τὸ μαρτυρικὸ τέλος τοῦ Χρυσοστόμου, ἡ ἀναφορὰ στὸ πῶς καὶ τὸ γιατὶ τῆς μεγάλης αὐτῆς τραγωδίας φωτίζει πολλὲς πτυχὲς ἀπὸ τὴ ζωὴ καὶ τὴ δράση τοῦ ἀοίδιμου ἱεράρχη.

»Στὶς 27 Αὐγούστου 1922 ἔγινε ἡ εἴσοδος τῶν τουρκικῶν δυνάμεων στὴ Σμύρνη. Ἡ πόλη παραδόθηκε στοὺς Τσέτες καὶ τὰ πάσης φύσεως ἐγκληματικὰ μουσουλμανικὰ στοιχεῖα, σκορπώντας τὸν τρόμο στὰ πλήθη τῶν προσφύγων ποὺ εἶχαν κατακλύσει τὴν προκυμαία. Παρ’ ὅλα αὐτά, καμία ἐνέργεια δὲν πραγματοποιεῖτο ἐναντίον τῆς πόλης καὶ τοῦ πληθυσμοῦ της ὅσο ὑπῆρχε ὁ πνευματικὸς ἡγέτης τῆς Σμύρνης, ὁ ἐθνάρχης τοῦ Μικρασιατικοῦ Ἑλληνισμοῦ, Μητροπολίτης Χρυσόστομος.

»Ἡ πρώτη πράξη τῶν κεμαλικῶν δυνάμεων ἦταν νὰ καλέσουν τὸν ἱεράρχη καὶ νὰ τοῦ ζητήσουν νὰ συντάξει ἐγκύκλιο ποὺ θὰ δήλωνε ὅτι ἡ ζωή, ἡ τιμὴ καὶ ἡ περιουσία τῶν κατοίκων θὰ γίνονταν σεβαστὲς ἀπὸ τὴ νέα διοίκηση τῆς πόλης. Μὲ τὴν ἴδια προκήρυξη καλεῖτο ὁ πληθυσμὸς νὰ παραδώσει τὰ ὅπλα, ἐνῶ ἀπαγορεύτηκε ἡ κυκλοφορία μετὰ τὶς ἑπτὰ τὸ ἀπόγευμα. Πράγματι, ἡ ἀρχικὴ αὐτὴ στάση τῶν ἀρχῶν καθησύχασε τοὺς κατοίκους τῆς πόλης, οἱ ὁποῖοι μὲ ἀγωνία ἀνέμεναν τὴ στάση τῶν Τούρκων στρατιωτῶν.

»Ὡστόσο, στὶς 28 Αὐγούστου 1922 ὁ Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος κατακρεουργήθηκε ἀπὸ τὸν τουρκικὸ ὄχλο, γεγονὸς ποὺ ἔδωσε τὸ σύνθημα γιὰ τὴν ἔναρξη τῶν σφαγῶν καὶ τῶν διώξεων στὴν πόλη, ἐπαληθεύοντας στὴν περίπτωση αὐτὴ μὲ ἀκρίβεια τὸν ἁγιογραφικὸ λόγο: «Ῥομφαία ἐξεγέρθητι ἐπὶ τοὺς ποιμένας μου καὶ ἐπὶ ἄνδρα πολίτην μου, λέγει Κύριος παντοκράτωρ· πατάξατε τοὺς ποιμένας καὶ ἐκσπάσατε τὰ πρόβατα» (Ζαχ. ιγ΄ 7). Στὴ συνέχεια ξεκίνησαν καὶ γρήγορα ἐπεκτάθηκαν οἱ καταστροφὲς καὶ οἱ λεηλασίες στὴν ἀρμενικὴ καὶ τὴν ἑλληνικὴ συνοικία, ἐνῶ στὶς 31 Αὐγούστου 1922 πραγματοποιήθηκε ἡ πυρπόληση τῆς Σμύρνης, ἀπὸ τὴν ὁποία ἔμειναν ἄθικτες ἡ τουρκικὴ καὶ ἡ ἑβραϊκὴ συνοικία.

»Ἀκολούθησαν ἀνηλεεῖς σφαγὲς καὶ φρικαλεότητες, βιασμοὶ καὶ ἀτιμωτικὲς κακοποιήσεις γυναικῶν, ἀπερίγραπτες θηριωδίες ποὺ ντροπιάζουν τὸ ἀνθρώπινο γένος. Ὑπολογίζεται πὼς στὴν καταστροφὴ τῆς Σμύρνης σφαγιάστηκαν περισσότεροι ἀπὸ ἑκατὸ χιλιάδες ἄνθρωποι, μὲ τὸν ἀριθμὸ νὰ αὐξάνεται δραματικά, ἂν ληφθεῖ ὑπ’ ὄψιν ὁ μεγάλος ἀριθμὸς προσφύγων οἱ ὁποῖοι ἐγκλωβίστηκαν στὰ μικρασιατικὰ παράλια καὶ χάθηκαν ἔπειτα ὡς αἰχμάλωτοι πολέμου στὰ βάθη τῆς Ἀνατολίας. Τὸ μικρασιατικὸ δράμα ὁλοκληρώθηκε λίγους μῆνες ἀργότερα μὲ τὴ μετακίνηση ἑνὸς καὶ πλέον ἑκατομμυρίου Ἑλλήνων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας πρὸς τὴν Ἑλλάδα.

»Τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 1922 ὁ Χρυσόστομος εἶχε χαρακτηρίσει τὴ διαφαινόμενη τότε καταστροφὴ ὡς τὸ ἱστορικὸ στίγμα τῆς Χριστιανικῆς Εὐρώπης, παρόμοιο μὲ αὐτὸ ποὺ εἶχε συμβεῖ τὴν ἀποφράδα ἡμέρα τῆς 29ης Μαΐου 1453. Ὡστόσο, τὸ μέγεθος καὶ ἡ ἔκταση τῆς Μικρασιατικῆς Καταστροφῆς ἐπέφεραν στὴ συνείδηση τοῦ Γένους τὴ μεγαλύτερη πληγή, πιὸ τραγικὴ καὶ ἀπὸ αὐτὴν ἀκόμα τὴν Ἅλωση τῆς Κωνσταντινούπολης. Καὶ αὐτὸ διότι, ἐνῶ ἡ Ἅλωση τῆς Πόλης στιγμάτισε καίρια τὴ διαδρομὴ τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους καὶ ἐπηρέασε καταλυτικὰ τὴν ἱστορία τοῦ δυτικοῦ καὶ τοῦ ἀνατολικοῦ κόσμου, ἐντούτοις δὲν συνοδεύτηκε ἀπὸ τὸν ἐκπατρισμὸ τῶν Ρωμηῶν ἀπὸ τὰ ἐδάφη τῆς ἄλλοτε Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας. Ὁ Ἑλληνισμὸς τῆς Ἀνατολῆς, παρὰ τοὺς διωγμοὺς καὶ τὶς σφαγές, τοὺς ἐξισλαμισμοὺς καὶ τὸ παιδομάζωμα, κατάφερε νὰ ἐπιζήσει καὶ πολλὲς φορὲς νὰ ἀκμάσει στὶς ὑποδουλωμένες ἐπαρχίες τοῦ Ὀθωμανικοῦ κράτους. Τὸ 1922, ὡστόσο, δὲν συντελέστηκε μόνο ἡ καταστροφὴ τῆς Σμύρνης καὶ τόσων ἄλλων σπουδαίων ἑλληνικῶν πόλεων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, ἀλλὰ καὶ ὁ ξεριζωμὸς ἑκατομμυρίων Ἑλλήνων ἀπὸ τὶς προαιώνιες πατρογονικές τους ἑστίες», βλ. Ἀθανασίου Μπιλιανοῦ «Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Ἀπὸ τὸν Μακεδονικὸ Ἀγώνα στὴ Μικρασιατικὴ Καταστροφή», Ἐκδόσεις Ἁρμός, Ἀθήνα 2021, σσ. 661-672.

Μνῆμες Μικρᾶς Ἀσίας (β)

Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος

«Ὁ Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος ἀνήκει στὸ ἑλληνικὸ ἔθνος, πρωτίστως ὅμως ἀνήκει στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Ἡ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο του, μὰ πολὺ περισσότερο τὸ μαρτύριό του, συγκινοῦν καὶ προκαλοῦν ἱερὸ δέος σὲ κάθε ἑλληνικὴ καὶ ὀρθόδοξη ψυχή. Ταυτόχρονα, ὁ νέος ἱερομάρτυρας ἀποτελεῖ μιὰ ἀπὸ τὶς λίγες ἐξαιρέσεις στὴν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, διότι, ἐνῶ ταυτίστηκε μὲ τὴ ζωὴ καὶ τὴν ἱστορικὴ συνέχεια τῶν Ἑλλήνων, ἀποτελεῖ πρότυπο γιὰ κάθε ὀρθόδοξο ποιμενάρχη καὶ πιστὸ χριστιανὸ ποὺ γνωρίζει τὸν βίο καὶ τιμᾶ τὴ μνήμη του.

»Στὴν πολυκύμαντη ἀρχιερατική του διακονία ὁ Χρυσόστομος Σμύρνης συνδύαζε πολλὲς ἀπὸ τὶς ἀρετὲς καὶ τὰ χαρίσματα τῶν μεγάλων ἱεραρχῶν καὶ μαρτύρων τῆς Ἐκκλησίας.

»Ὡς σπουδαστὴς τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης, ὁ ἅγιος μελέτησε σὲ βάθος καὶ κατέγραψε στὴν ἐπὶ πτυχίῳ διατριβή του ὅτι ἡ Ἀνατολικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀποτελεῖ τὴ μόνη καὶ ἀσφαλὴ κιβωτὸ τῆς σωτηρίας.

»Ὡς Ἀρχιδιάκονος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἐφέσου ἀναδείχθηκε ὁμολογητὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως καὶ ἀληθείας ἔναντι τῶν παπικῶν κακοδοξιῶν μὲ ἀφορμὴ τὸ ζήτημα τοῦ τάφου τῆς Παναγίας στὴν Παλαιὰ Ἔφεσο.

»Ὡς Μέγας Πρωτοσύγκελλος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου διακρίθηκε ὡς ἕνας ἐξαίρετος ἱεροκήρυκας τοῦ Θείου Λόγου, ἑρμηνεύοντας μὲ θεολογικὴ ἀκρίβεια καὶ δεινότητα τὰ κείμενα τοῦ Εὐαγγελίου, γεγονὸς ποὺ τὸν κατέστησε ἄξιο μιμητὴ τοῦ ὀνόματος καὶ τοῦ ἔργου τοῦ προστάτη Ἁγίου του, Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου.

»Ὡς Μητροπολίτης Δράμας ἀντιμετώπισε τὴν αἵρεση τοῦ ἐθνοφυλετισμοῦ στοὺς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας, ἐκ μέρους τῆς Βουλγαρικῆς Ἐξαρχίας, γενόμενος ἀρωγὸς καὶ προστάτης τῶν ὀρθόδοξων χριστιανικῶν πληθυσμῶν στὴν ἐκτεταμένη ἐπισκοπικὴ περιφέρειά του στὴν Ἀνατολικὴ Μακεδονία.

»Ὡς Μητροπολίτης Σμύρνης, ὁ Χρυσόστομος ἔμελλε νὰ ἀναδειχθεῖ ὁ ἐκπρόσωπος καὶ ὑπερασπιστὴς τῶν Ἑλλήνων Μικρασιατῶν, σὲ μιὰ ἐποχὴ ραγδαίων πολιτικῶν ἀλλαγῶν καὶ πρωτοφανῶν διώξεων τοῦ ἑλληνορθόδοξου χριστιανικοῦ στοιχείου στὴν Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία.

»Ὡς ἐκπρόσωπος τῶν Ἑλλήνων Ὀθωμανῶν στὴ Δράμα καὶ τὴ Σμύρνη ἀποτέλεσε τὸν πιὸ πολύτιμο σύμβουλο τῶν ἑλληνορθόδοξων κοινοτήτων, ἐνῶ οἱ εἰσηγήσεις του πρὸς τὸ ἐθνικὸ κέντρο, τὴν Ἀθήνα, ἀποτελοῦσαν τὶς πιὸ ἀξιόπιστες καὶ ρεαλιστικὲς προτάσεις γιὰ τὰ συμφέροντα καὶ τὴν πρόοδο τοῦ ὑπόδουλου Ἑλληνισμοῦ.

»Ὡς μάρτυρας δὲ τῆς Ἐκκλησίας, ὁ Χρυσόστομος ἀποτέλεσε τὴ μοναδικὴ ἴσως περίπτωση νεοϊερομάρτυρα στὴ σύγχρονη ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία ποὺ ὑποβλήθηκε σὲ καταδίκη, δημόσιο βασανισμὸ καὶ θανάτωση ἀπὸ τὸ ἐξαγριωμένο τουρκομουσουλμανικὸ στοιχεῖο.

»Τὸ μαρτύριο τοῦ Χρυσοστόμου ἐπαναφέρει στὴ συλλογικὴ μνήμη εἰκόνες τοῦ Σωτηρίου Πάθους, κατὰ τὴν παράδοση τοῦ Κυρίου στὸν ἰουδαϊκὸ ὄχλο «ἵνα σταυρωθῇ». Ὁ μαρτυρικὸς ἱεράρχης τῆς Ἰωνίας παραδίδεται εἰς χεῖρας ἀνόμων καὶ δέχεται ἐμπτυσμοὺς καὶ ραπίσματα, κολαφισμούς, ὕβρεις καὶ γέλωτες, γιὰ νὰ τελειωθεῖ μετὰ ἀπὸ συγκλονιστικὲς σκηνὲς φρίκης καὶ ἀποτροπιασμοῦ σὲ κεντρικὴ πλατεία τῆς τουρκικῆς συνοικίας τῆς Σμύρνης.

»Τὴ Μεγάλη Παρασκευὴ τοῦ 1902, ἀναλύοντας ὁ ἅγιος, ὡς Μέγας Πρωτοσύγκελλος τοῦ Πατριαρχείου, τὸν εὐαγγελικὸ λόγο «ἴδε ὁ ἄνθρωπος» (Ἰωάν. ιθ΄ 5), εἶχε πεῖ μεταξὺ ἄλλων γιὰ τὸ πρόσωπο τοῦ Θεανθρώπου Ἰησοῦ: «Ἀλλ’ ὅσον ἡ θυσία εἶναι ἔκτακτος καὶ ἐξαιρετική, ἄλλο τόσον θεῖον καὶ μεγαλοπρεπὲς ἐν τῇ δυστυχίᾳ του εἶναι καὶ τὸ θῦμα, ὅπερ ἐξελέγη, ἵνα ἐπ’ αὐτοῦ πέσῃ ἡ μάχαιρα τοῦ δημίου».

»Τὸ ἴδιο ἐπρόκειτο νὰ συμβεῖ καὶ στὸ μαρτύριο τοῦ ἰδίου, τοῦ Ἁγίου Χρυσοστόμου τοῦ νέου. Ἡ ἔκτακτη καὶ φρικτὴ τελείωσή του ἔμελλε νὰ τὸν ἀναδείξει μέγα ἱεράρχη καὶ μάρτυρα τῆς Ἐκκλησίας, τὴν ὁποία τόσο ἀγάπησε καὶ γιὰ τὴ δόξα τῆς ὁποίας τόσα ὑπέμεινε στὴ διάρκεια τοῦ ἐπίγειου βίου του.

»Ὁ πολύαθλος Μητροπολίτης Σμύρνης ἀνεδείχθη στοὺς ἔσχατους χρόνους ὡς «ὁ ἡρωϊκότερος τῶν ἁγίων καὶ ὁ ἁγιότερος τῶν ἡρώων», γενόμενος μὲ τὸ μαρτύριο καὶ τὴ μεγάλη αὐτοθυσία του πρότυπο ἀρετῆς καὶ ἁγιότητας στὶς ἐπερχόμενες γενεές», βλ. Ἀθανασίου Μπιλιανοῦ «Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Ἀπὸ τὸν Μακεδονικὸ Ἀγώνα στὴ Μικρασιατικὴ Καταστροφή», Ἐκδόσεις Ἁρμός, Ἀθήνα 2021, σσ. 685, 759-761.