Οι ακολουθίες του νυχθημέρου (εσπερινός, μεσονυκτικό, όρθρος, ώρες, απόδειπνο) μπορούν να έχουν εφαρμογή στην καθημερινή ζωή του χριστιανού ή είναι υπόθεση μόνο των μοναχών και των ιερέων, για την οποία οι άλλοι χριστιανοί μπορούν να αδιαφορούν;

Στο ερώτημα αυτό απαντούμε ότι κατ’ αρχήν οι καθημερινές ακολουθίες γίνονται για όλους τους χριστιανούς και όχι μόνο για τους κληρικούς και τους μοναχούς. Είναι κοινές προσευχές όλης της Εκκλησίας και δεν μπορούμε να αδιαφορούμε γι’ αυτές.

Αλλά πώς είναι δυνατόν να συμμετέχουμε σ’ αυτές, όταν το πλήθος των καθημερινών ασχολιών δεν μας το επιτρέπει;

Βέβαια κανείς δεν θα μπορούσε να επιβάλει ως υποχρεωτική την προσέλευση όλων των χριστιανών στις καθημερινές ακολουθίες. Υπάρχουν, όμως, περιπτώσεις που η συμμετοχή δεν είναι αδύνατη. Όταν σκεφθούμε πόσο χρόνο σπαταλούμε άσκοπα πολλές φορές, θα διαπιστώσουμε ότι δεν είναι δύσκολο να διαθέσουμε μισή ώρα για τον εσπερινό ή μία ώρα για τον όρθρο, όταν τουλάχιστον δεν έχουμε καμιά άλλη εργασία. Και είναι λυπηρό να βλέπει κανείς χριστιανούς, που τα σπίτια τους είναι δίπλα στην Εκκλησία, να μην προσέρχονται στην ακολουθία, ενώ την ώρα εκείνη δεν έχουν καμιά άλλη δουλειά εκτός από τη φλυαρία με τους γείτονες. Ή να κάθονται στα σπίτια τους και να παρακολουθούν ατελείωτες ώρες εκπομπές στην τηλεόραση.

Υπάρχουν χριστιανοί που θα μπορούσαν να βρίσκονται κάθε μέρα στον ναό σαν τον Συμεών και την Άννα. Υπάρχουν και άλλοι που θα μπορούσαν να προσέρχονται εκτάκτως, όταν το επιτρέπουν οι εργασίες τους. Και τότε δεν ήταν ποτέ άδειοι οι ναοί, αλλά θα ήταν γεμάτοι πρωί και βράδυ, όπως στην εποχή του Μεγάλου Βασιλείου, που όλοι οι χριστιανοί συγκεντρώνονταν από τη νύχτα στον ναό, παρακολουθούσαν τον όρθρο κι έπειτα πήγαιναν στις εργασίες τους. Και το βράδυ, επιστρέφοντας από τις εργασίες τους, περνούσαν πάλι από τον ναό, για να παρακολουθήσουν τον εσπερινό και έπειτα να πάνε στα σπίτια τους. Και ανάγκαζαν τον άγιο πατέρα, προς μεγάλη βέβαια ψυχική χαρά του, να τους διδάσκει πρωί και βράδυ, να τους στηρίζει, να τους καθοδηγεί, να τους καταρτίζει.

Αναγνωρίζω εντούτοις ότι αυτό είναι πολύ δύσκολο να γίνει σήμερα. Για πολλούς είναι τελείως αδύνατο. Και αυτούς όμως οι καθημερινές ακολουθίες δεν πρέπει να τους αφήνουν αδιάφορους. Ακούοντας την καμπάνα να σημαίνει για τον εσπερινό ή τον όρθρο, ας προσευχηθούμε και εμείς όπου βρισκόμαστε∙ στο σπίτι, στην εργασία, στον δρόμο, εκτενέστερα ή συντομότερα, ανάλογα με τον χρόνο που διαθέτουμε. Και αν τίποτε άλλο δεν μπορούμε να κάνουμε την ώρα εκείνη, ας κάνουμε το σημείο του σταυρού και ας πούμε μέσα μας μια σύντομη προσευχή, το «Πάτερ ἡμῶν», ή το «Βασιλεῦ οὐράνιε» ή έστω ένα «Κύριε ἐλέησον». Έτσι κατά κάποιον τρόπο θα συμμετέχουμε και εμείς στην ακολουθία που τελείται εκείνη την ώρα στον ναό.

Αλλά και οι άλλες ακολουθίες που δεν τελούνται στους ενοριακούς ναούς, το μεσονυκτικό, οι ώρες, το απόδειπνο, μπορούν να έχουν κάποια εφαρμογή στην ατομική ζωή μας. Γνωρίζω χριστιανούς που τελούν ανελλιπώς στο σπίτι τους όλες τις ακολουθίες, ακόμη και το μεσονυκτικό. Αυτό βέβαια δεν είναι δυνατό και εύκολο σε όλους.

Θα ήταν, όμως, άραγε δύσκολο στις 9 το πρωί να θυμηθούμε ότι την ώρα αυτή επεφοίτησε στους αποστόλους το Άγιο Πνεύμα και να πούμε το «Βασιλεῦ οὐράνιε» ή το τροπάριο της τρίτης ώρας «Κύριε, ὁ τὸ Πανάγιόν σου Πνεῦμα ἐν τῇ τρίτῃ ὥρᾳ τοῖς Ἀποστόλοις σου καταπέμψας…» ή το «Εὐλογητὸς εἶ, Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν…»;

Ή το μεσημέρι να θυμηθούμε ότι αυτή την ώρα σταυρώθηκε για μας ο Κύριος και να πούμε το τροπάριο της έκτης ώρας∙ «Ὁ ἐν ἕκτῃ ἡμέρᾳ τε καὶ ὥρᾳ, τῷ Σταυρῷ προσηλώσας…» ή το «Ὁ ὑψωθεὶς ἐν τῷ Σταυρῷ ἑκουσίως…» ή κάτι άλλο σχετικό;

Ή στις 3 το απόγευμα να θυμηθούμε τον θάνατο του Κυρίου και να πούμε το τροπάριο της ενάτης ώρας «Ὁ ἐν τῇ ἐνάτῃ ὥρᾳ δι’ ἡμᾶς, σαρκὶ τοῦ θανάτου γευσάμενος…»;

Ή τα μεσάνυχτα να θυμηθούμε τη μέλλουσα ξαφνική παρουσία του Κυρίου και να πούμε το «Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός…»;

Δεν κάνω λόγο για το απόδειπνο και τον όρθρο, γιατί οπωσδήποτε είναι απαραίτητο να προσευχηθούμε το βράδυ, πριν παραδοθούμε στην αγκαλιά του ύπνου, και το πρωί, πριν αρχίσουμε την εργασία μας.

Αν πάλι διαθέτουμε περισσότερο χρόνο σε κάποια ώρα της ημέρας, ας διαβάσουμε από το Ωρολόγιο ή τον Συνέκδημο, που πρέπει απαραιτήτως να υπάρχει σε κάθε χριστιανικό σπίτι, την πλησιέστερη χρονικώς ακολουθία, μία από τις ώρες ή τον εσπερινό.

Και όταν πολλές φορές τη νύχτα μένουμε άυπνοι, αντί να αδημονούμε και να εκνευριζόμαστε, ας σηκωθούμε σαν τον Δαβίδ και ας διαβάσουμε κάτι από την ακολουθία του μεσονυκτικού.

Πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος Παπαγιάννης (†)