Τὸ κεν­τρι­κὸ ση­μεῖ­ο τῆς ἀ­κο­λου­θί­ας τοῦ ὄρ­θρου τῆς Ἀ­να­στά­σε­ως εἶ­ναι ὁ γνω­στὸς σὲ ὅ­λους μας Κα­νό­νας «Ἀ­να­στά­σε­ως ἡ­μέ­ρα λαμ­πρυν­θῶ­μεν λα­οί…..», πού πε­ρι­έ­χει ἐν­νέ­α ὠ­δὲς καὶ συν­τά­χθη­κε καὶ με­λο­ποι­ή­θη­κε σὲ ἦ­χο πρῶ­το, ἀ­πὸ τὸν Ἅ­γι­ο Ἰ­ω­άν­νη Δα­μα­σκη­νό.

Ἐ­κτός τοῦ Δα­μα­σκη­νοῦ, Κα­νό­να γι­ὰ τὸν ὄρ­θρο τῆς Ἀ­να­στά­σε­ως συ­νέ­θε­σε καὶ ἐ­με­λο­ποί­η­σε καὶ ὁ Κο­σμᾶς Με­λω­δός, γνω­στὸς καὶ μὲ τὸ ὄ­νομα Κο­σμᾶς Ἐπί­σκο­πος Μα­ϊ­ου­μᾶ, ἑ­τε­ρο­θα­λὴς ἀ­δελ­φός τοῦ Ἁ­γί­ου Ἰ­ω­άν­νη Δα­μα­σκη­νοῦ σὲ ἦ­χο δεύ­τε­ρο μὲ βά­ση τὸν Εἱρ­μὸ «Δεῦ­τε λα­οὶ ..», χει­ρό­γρα­φο τοῦ ὁ­ποί­ου δι­α­σώ­ζε­ται μέ­χρι σή­με­ρα στὴ Μο­νὴ Βα­το­πε­δί­ου.

Ἀ­ξί­ζει ἐ­δῶ νὰ ἀ­να­φέ­ρου­με, πῶς ἐ­πι­κρά­τη­σε ὁ Κα­νό­νας τοῦ Ἁ­γί­ου Ἰ­ω­άν­νου ἀ­πὸ τὸν Κα­νό­να τοῦ Κο­σμᾶ Με­λω­δοῦ γι­ὰ νὰ πα­ρα­δειγ­μα­τι­σθοῦ­με ἀ­πὸ τὴν τα­πεί­νω­ση τῶν δύ­ο Ἁ­γί­ων με­λω­δῶν καὶ νὰ τοὺς μι­μη­θοῦ­με.

Οἱ δύ­ο Με­λω­δοὶ συ­νέ­τα­ξαν καὶ με­λο­ποί­η­σαν τοὺς Κα­νό­νες χω­ρι­στὰ ὁ ἕ­νας ἀ­πὸ τὸν ἄλ­λο. Ὁ θεῖ­ος μου­σουρ­γὸς Ἰ­ω­άν­νης «ἐ­ποί­η­σε τὸν Κα­νό­να ὁρ­μώ­με­νος ἐκ τοῦ εἰς τὸ Πά­σχα πα­νη­γυ­ρι­κοῦ λό­γου τοῦ Ἁ­γί­ου Γρη­γο­ρί­ου τοῦ Θε­ο­λό­γου» εἰς ἦ­χο πρῶ­το. Ἀ­πὸ τὸ πα­ρα­πά­νω χει­ρό­γρα­φο τῆς Μο­νῆς Βα­το­πε­δί­ου πλη­ρο­φο­ρού­μα­στε ὅ­τι: «Ἔ­ψα­λλε πρῶ­τον ὁ Κο­σμᾶς τὸν ἰ­δι­κὸν του Κα­νό­να» καὶ «ἄ­κου­σας ἐ­πή­νη­σεν αὐ­τὸν ὁ Ἰ­ω­άν­νης ….», «ὕ­στε­ρον δὲ ἔ­ψα­λλε καὶ τὸν ἰ­δι­κὸν του Κα­νό­να ὁ θεῖ­ος Ἰ­ω­άν­νης». Ὅ­ταν ἔ­φθα­σε στὸ τρο­πά­ρι­ο «Νῦν πάν­τα πε­πλή­ρω­ται φω­τὸς οὐ­ρα­νὸς τε καὶ γῆ καὶ τὰ κα­τα­χθό­νι­α …» τό­τε ὁ θεῖ­ος Κο­σμᾶς ὑ­περ­θαυ­μά­σας καὶ ἐκ­πλα­γείς ἔ­φη: «Καὶ σὺ ἀ­δελ­φὲ Ἰ­ω­άν­νη, τὸ πᾶν ὅ­λον ἐν τοῖς τρι­σὶ τού­τοις συμ­πε­ρι­έ­λα­βες, καὶ οὐ­δὲν ἀ­φή­κας ἔ­ξω­θεν, ἥτ­τη­μαι γοῦν ἐ­γὼ καὶ τὴν ἥτ­ταν ὁ­μο­λο­γῶ, ὅ­θεν ὁ μὲν σὸς κα­νὼν ἐ­χέ­τω τὰ πρω­τεῖ­α καὶ ἀ­ρι­στεῖ­α, καὶ ψαλ­λέ­σθω δη­μο­σί­ως ἐν ταῖς τοῦ Χρι­στοῦ Ἐκ­κλη­σί­αις ὁ δ᾿ ἐ­μὸς ἐν σκό­τει καὶ γω­νί­α γε­νέ­σθαι ὡς μὴ ἐν φω­τὶ ἄ­ξι­ος δι­ὰ τε τὰ νο­ή­μα­τα καὶ δι­ὰ τε τὸν πεν­θι­κὸν καὶ κλαυθ­μη­ρὸν ἦ­χον, κα­θ᾿ ὅν ἐ­με­λο­ποι­ή­θη, ἀ­νάρ­μο­στον πάν­τη ὄν­τα ἐν τῇ λαμ­προτά­τῃ καὶ κο­σμο­χαρ­μο­σύ­νῳ ἡ­μέ­ρα τῆς τοῦ Κυ­ρί­ου Ἀ­να­στά­σε­ως».

Μέ­σα στὰ λό­γι­α αὐ­τὰ τοῦ Ἁ­γί­ου Κο­σμᾶ Με­λω­δοῦ μὲ τὰ ὁ­ποῖα ἀ­νε­γνώ­ρι­σε τὸν Κα­νό­να τοῦ Ἁ­γί­ου Ἰ­ω­άν­νου κα­λύ­τε­ρο ἀ­πὸ τὸν δι­κό του ἀ­να­φέ­ρον­ται καὶ οἱ λό­γοι ποὺ τὸν ὤ­θη­σαν νὰ τὸ κά­νει. Ὁ πρῶ­τος εἶ­ναι ὅ­τι, ὁ Ἅ­γι­ος Ἰ­ω­άν­νης μέ­σα σὲ τρεῖς λέ­ξεις «οὐ­ρα­νός, γῆ, κα­τα­χθό­νι­α» κα­τόρ­θω­σε νὰ συμ­πε­ρι­λά­βει ὅ­λο τὸ με­γα­λεῖ­ο της Ἀ­να­στά­σε­ως κα­τὰ τὴν ὁ­ποί­α τὰ «πάν­τα πε­πλή­ρω­ται φω­τὸς» μί­α πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ποὺ δὲν μπό­ρε­σε νὰ συλ­λά­βει ὁ Θεῖ­ος Κο­σμᾶς στὸν ἴ­δι­ο βαθ­μό. Ὁ δεύ­τε­ρος λό­γος εἶ­ναι ὅ­τι, ὁ Ἰ­ω­άν­νης ἐ­με­λο­ποί­η­σε τὸν Κα­νό­να του σὲ πρῶ­το ἦ­χο, ἐ­νῶ ὁ Κο­σμᾶς σὲ δεύ­τε­ρο ἦ­χο ποὺ εἶ­ναι «πέν­θι­μος καὶ κλαυθ­μη­ρὸς» καὶ ὡς τοι­οῦ­τος δὲν ἁρ­μό­ζει «τῇ λαμ­προ­τά­τη καὶ κο­σμο­χαρ­μο­σύ­νῳ ἡ­μέ­ρα τῆς τοῦ Κυ­ρί­ου Ἀ­να­στά­σε­ως». Πα­ρα­δέ­χθη­κε τὴν ἥτ­τα του καὶ σὰν Ἐπί­σκο­πος ποὺ ἦ­ταν, κα­θό­ρι­σε νὰ ψάλ­λε­ται στὴν Ἐκ­κλη­σί­α ὁ κα­λύ­τε­ρος ἀ­πὸ τὸν δι­κό του Κα­νό­νας τοῦ Ἁ­γί­ου Ἰ­ω­άν­νη, γι­α­τί ἔτ­σι παι­δα­γω­γοῦν­ται κα­λύ­τε­ρα οἱ πι­στοὶ καὶ βο­η­θοῦν­ται νὰ γι­ορ­τά­σουν ὅ­σο τὸ δυ­να­τὸν λαμ­πρό­τε­ρα τὴν Ἀ­νά­στα­ση τοῦ Κυ­ρί­ου. Ὁ Ἰ­ω­άν­νης ἐ­φ᾿ ὅ­σον ἐ­ξυ­μνοῦ­σε μὲ τὸν Κα­νό­να του τὸ με­γα­λύ­τε­ρο γε­γο­νὸς τῆς γῆς καὶ τοῦ οὐ­ρα­νοῦ, ἦ­ταν λο­γι­κὸ νὰ χρη­σι­μο­ποι­ή­σει τὸν πρῶ­το ἦ­χο, ἀ­φοῦ αὐ­τὸς εἶ­ναι πρῶ­τος στὴν τά­ξη ὅ­πως πα­ρα­δέ­χον­ται ὅ­λοι οἱ μου­σι­κοί. Εἶ­ναι ὁ ἦ­χος ποὺ ἔ­χει τὸ μέ­λος «ὀρ­θρόν, ἔν­τε­χνο, γεν­ναῖ­ο καὶ τέ­λει­ο».

Ἀ­πὸ τὸ γε­γο­νὸς αὐ­τὸ φαί­νε­ται πὼς οἱ Ἅ­γι­οι με­λω­δοὶ τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας μας, ποὺ ἦ­ταν δο­χεῖ­α τοῦ Πνεύ­μα­τος, κα­θό­ρι­ζαν τοὺς ἤ­χους ποὺ ἐ­μέ­λι­ζαν. Δὲν με­λο­ποι­οῦ­σαν κα­τὰ τύ­χη, ἀλ­λὰ «παι­δα­γω­γοῦν­τες καὶ βο­η­θοῦν­τες» τοὺς πι­στούς, ὥ­στε μέ­σα ἀ­πὸ τὸν ποι­η­τι­κὸ λό­γο καὶ τὴν ἁρ­μο­νί­α τοῦ μέ­λους νὰ δο­ξά­ζε­ται ὁ Ἀ­να­στά­σι­μος Χρι­στός.